Fascinatie voor de rauwe hoofdstad

Horrorstad Amsterdam: zo zou het boek ook kunnen heten dat is verschenen onder de wel heel neutrale titel Over Amsterdam. 741 jaar stadsgeschiedenis in 38 artikelen. Auteur Frank van Vuuren (1970) werd geboren in Rotterdam en is sinds 2006 werkzaam bij de gemeente Amsterdam. Voor de Gemeentekrant en de site Amsterdam.nl schrijft hij sinds 2014 artikelen. Uit die lijst van inmiddels 150 stukken maakte hij een selectie die in dit boek terecht is gekomen, verrijkt met vaak nieuw en prachtig illustratiemateriaal.

In zijn verantwoording geeft hij aan dat veel van het Amsterdamse verleden „onderbelicht is” en dat de geschiedenis van de stad „nog veel interessants bevat waar weinig of niks over gepubliceerd is”. Hij stelt: „Met mijn eigen persoonlijke fascinatie voor leven, liefde en dood werd ik op mijn wenken bediend.” Het woord „horror” behoort tot zijn vaste vocabulaire, getuige het „horrorhotel” wat nu het Tolhuis heet en eens uitkeek op het schrikwekkende galgenveld Volewijck in Noord.

Met zijn oog voor leven en dood volgt hij als een ware ooggetuige de jonge barman André Hazes die begin jaren zeventig werkzaam was in Café De Krommerdt aan de Witte de Withstraat. De „zingende barman”, zoals hij bekend stond, liep ’s nachts gevaarlijk dronken naar zijn huis aan de Bestevaerstraat. Er staan schitterende foto’s bij van Hazes, waarop hij jongleert met een jeneverfles. Zijn doorbraak kwam met ‘Eenzame kerst’, opgenomen in datzelfde café.

De duistere zijde van de stad

Over Amsterdam is enorm veel geschreven, maar zelden of nooit eerder met zoveel aandacht voor de duistere zijde van de stad, voor de galgenvelden (maar liefst vier!), de openbare dronkenschappen, de dolhuizen voor vrouwen, de stank van de stad, de naaktloperij van de wederdopers en nog veel meer. Van Vuuren dient dit alles op met smaak.

Het wemelt van observaties van bijvoorbeeld de wederdopers die op 14 mei 1535 op de Dam werden geëxecuteerd door „het hart levendig” uit het lichaam te snijden en „in het aangezicht” te werpen. Voor de wederdopers, die geloofden in een tweede doop voor volwassenen, was Amsterdam het Nieuwe Jeruzalem. Ze liepen naakt door de straten om het einde der tijden af te wachten. De stad is „ godsdienstwaanzinnig”.

Het IJ was helemaal een helse plek; homoseksuele mannen vonden daar de verdrinkingsdood

De straffen waren niet gering, zoals het lot van vrouwen bewijst: „Vrouwelijke wederdopers worden met een bootje het IJ opgevaren en daar overboord gegooid om te verdrinken.” Het IJ was helemaal een helse plek: ook mannen die van sodomie (homoseksualiteit) werden beschuldigd, vonden daar de verdrinkingsdood.

Over Amsterdam is chronologisch ingedeeld in drie grote hoofdstukken: tot aan 1650, tussen 1650 en 1900 en van 1900 tot nu. Het boek biedt de lezer inderdaad veel onbekende historische en ook hedendaagse onderwerpen. Onder de titel ‘Een horrorfilm van eeuwen geleden: het Pesthuis op het WG-terrein’ gaat de auteur uitvoerig in op het Pesthuis dat vanaf 1634 net buiten de stadsmuur stond, in de latere Helmersbuurt waar het Wilheminagasthuis verrees. Het is een echte Van Vuuren-zin als er staat: „Er zijn veel akelige manieren om aan je eind te komen, maar de builenpest is wel een héél sadistische uitvinding van de natuur: het lichaam raakt bedekt door pijnlijke tumoren.” In die tijd, zonder enige kennis van hygiëne, werden de tienduizenden lijders in kleine hokken opgesloten, want men wist dat de pest iets besmettelijks was „waar men zo ver mogelijk vandaan moest blijven”.

Vrouwenprobleem

In de zestiende eeuw heerste er in Amsterdam een „vrouwenprobleem”. In 1597 verschijnt aan de Oudezijds Achterburgwal het eerste Amsterdamse tuchthuis voor vrouwen, het Spinhuis, op de plek waar eerder het klooster Elf Duizend Maagden lag, gewijd aan de heilige Ursula van Keulen. Amsterdamse vrouwen werden in het tuchthuis heropgevoed wegens diefstal, prostitutie, drankzucht, oplichting. en fysiek geweld. Bij afwezigheid van de zeevarende mannen moesten de vrouwen assertief en ondernemend zijn, „kenmerken waar de Amsterdamse vrouw later bekend om staat”, voegt de auteur er fijntjes aan toe.

De zo geroemde schoonheid van de stad zoeken we vergeefs. Het lelijkste gebouw van Nederland, het Maupoleum aan de Jodenbeestraat, krijgt veel aandacht, inclusief het lijk van een junk dat daar vier jaar lag en bij afbraak werd gevonden. Cocaïnegebruik, drugs en alcohol door de eeuwen heen wekken de suggestie dat Amsterdam „chronisch dronken” is. De stad is ook het toneel van krakersgeweld in de Vondelstraat en de Staatsliedenbuurt, getuige ‘Slagveld Staatsliedenbuurt’. Daar verhardt de beweging zich, met een extreme zuivering binnen de eigen gelederen.

Rauwe hoofdstad

Het boek is geschreven in soepele stijl en roept, met de foto’s, een beeld op van Amsterdam dat weinigen zullen herkennen. De auteur biedt inderdaad veel onbekends, met een fascinatie voor Amsterdam als rauwe hoofdstad van ons land. En natuurlijk is het de stad waar Herman Brood in café De Toog zijn carrière begon, met een band die toepasselijk The Wild Romance heet.