Een rauw sprookjesverhaal over een zeemeermin (●●●●)

Hier komen wij vandaan, een roman die onlangs opviel als een van de debuten die de longlist van de Libris Literatuur Prijs haalden, is het aangrijpende en onverschrokken debuut van Leonieke Baerwaldt (1985). In de roman vlecht ze de betoverende beeldtaal van een sprookje door een actuele en rauwe vertelling waarin een combinatie van verlies, ontheemding, armoede en misbruik verschillende levens tekent. Haar personages, deels gebaseerd op het grimmige sprookje ‘De kleine zeemeermin’, snakken naar genegenheid in een meedogenloze realiteit.

Het verhaal begint in een verstild koninkrijk. Tussen de oesters en waterplanten wordt aan de kleine zeemeermin verteld over een wereld boven het water, waar sterren de hemel sieren en ‘bladeren van de takken hangen als geschubde vissenlijven’. Haar oma vraagt zich hardop af: ‘Wie weet wat er daar te halen valt.’ Een ontnuchterende opmerking, die tekenend blijkt voor een boek dat wars is van sentiment, ondanks de terugkerende sprookjeselementen.

Het overgrote deel van het verhaal speelt zich af boven de zeespiegel, waar Alex na een ploegendienst biertjes drinkt aan de kade, het poeder van paprikachips van zijn vingers likt en halve frikadellen op het bord van zijn zieke moeder legt. En waar het stel Loek en Brenda een nieuwe start maakt in een woonwagen op een net aangekocht stuk grond, en waar een moeder en haar dochter noodgedwongen van verblijfplaats naar verblijfplaats trekken. De uiteenlopende verhaallijnen lijken elkaar alleen zijdelings te raken, maar hebben toch een grote impact. Met een scherpe dialoog tussen twee fabriekswerkers, de onuitgesproken gedachten van twee geliefden en de afhankelijkheid van een grillige moeder, schept Baerwaldt eenheid in haar verhaal. Langzaam worden steeds meer scheve machtsverhoudingen blootgelegd.

Kikker of prins

De vertelling is het aangrijpendst als de dochter, half zeemeermin en half mens, aan het woord is. Haar koudbloedige moeder laat haar dagen achter elkaar alleen. Als ze wel thuis is moet ze in een koud bad worden gelegd om op temperatuur te komen. Mannen zijn bepalend voor de vraag of zij en haar moeder een dak boven hun hoofd hebben, ze moet zich telkens opnieuw verhouden tot de relaties van haar moeder. Werkelijkheid en fantasie gaan moeiteloos in elkaar over als de dochter in haar schriftje turft of mannen een kikker of een prins blijken te zijn.

Elk personage blijft ontnuchterd achter met zijn of haar hoop en dromen. Baerwaldt maakt sprongen in de tijd, wisselt per hoofdstuk van perspectief én behoudt een knappe helderheid. Alleen de scène waarin de dochter van de zeemeermin scherven opveegt in een aquariumwinkel en te maken krijgt met stiefvader Alex die de grip op de realiteit verliest, leest wat geforceerd.

De uitdagende vorm die Baerwaldt heeft gekozen in Hier komen wij vandaan lijkt nog het meest op een raamvertelling. In 2018 won ze de Grote Lowlands Schrijfwedstrijd, een wapenfeit waarmee getalenteerde schrijvers al snel richting een grote uitgeverij worden gekatapulteerd. Dan kan een debuut wat wankel op de benen staan, bijvoorbeeld door nog erg fragmentarisch te lezen, als een verzameling aanzetten van personages en vertellingen, of juist als een te lang gerekt kort verhaal. Baerwaldt vond binnen een rijke schakering van uiteenlopende thema’s juist een trefzekere stijl, ze knoopt speels en doortastend de eindjes aan elkaar, zonder de vaart of de eenheid uit het oog te verliezen. Haar boek over een zeemeermin is alles behalve klein.