Nieuwe mogelijkheden? Dan ook nieuw ongewenst gedrag

Nu we dagelijks verrast worden met nieuwe aantijgingen van grensoverschrijdend gedrag in het entertainment, de sport, de politiek en ook de politie, wordt regelmatig de vraag gesteld: „Wanneer houdt dit nou op? De grenzen zijn toch al lang duidelijk, waarom neemt dit gedrag dan niet af?”

Ik vrees echter dat dit gedrag nooit helemaal uitgebannen zal worden. In elk tijdvak zullen we samen moeten onderzoeken waar grenzen liggen. Een aantal jaren geleden werd ik getroffen door een 500 jaar oud schilderij van Jeroen Bosch over verschillende vormen van grensoverschrijding. Veel van wat wij tegenwoordig ‘geweld in afhankelijkheidsrelaties’ noemen is op dat doek, de Hooiwagen - al terug te zien. Uiteenlopend van misbruik van afhankelijkheidsbanden in religieuze gemeenschappen tot en met criminele uitbuiting van kinderen, zoals wij dit nu zouden noemen.

Menigeen zou wellicht de moed in de schoenen zakken: leren we dan niks? Tja, als er wat te halen is, financieel, genot, of iets anders dat daders motiveert, dan is gedrag hardnekkig. Sommige grenzen lijken vrij hard: bij moord en doodslag trekken we allemaal een grens. Toch kwam dat ooit veel meer voor en is in de loop der eeuwen – oorlogen buiten beschouwing gelaten – in ieder geval in West-Europa het aantal dodelijke slachtoffers door interpersoonlijke conflicten teruggelopen. Onze gevoeligheid voor dit geweld, lijkt toegenomen.

Kittens

Maatschappelijke ontwikkelingen plaatsen ons steeds weer voor het blok om nieuwe grenzen te bepalen. Zo heeft bijvoorbeeld de komst van de ‘pil’ en de toegang tot andere anticonceptiemiddelen opvattingen over grenzen van seksueel gedrag beïnvloed. Er kon, kort gezegd, meer omdat de kans op zwangerschap werd verkleind.

Lees ook: Zet de dickpic in als mortiergranaat

Tegenwoordig zie ik grote veranderingen door het gebruik van sociale media. Toen Tim Berners-Lee, een van de bedenkers en grondleggers van het world wide web, werd gevraagd welk gebruik van zijn vinding hem het meest verbaasd had, volstond hij met: ‘Kittens’. Toen hij nog aan het net sleutelde had hij prachtige ideeën over het verbinden van mensen en kon hij niet bevroeden dat we naast porno vooral filmpjes van onze geliefde huisdieren via dit medium zouden verbreiden.

Wijlen Steve Jobs kunnen we het niet meer vragen, maar ik kan me werkelijk niet voorstellen dat toen hij de smartphone ontwikkelde, hem vooral voor ogen stond dat dit een fantastisch apparaat zou zijn om je geslachtsdelen mee te vereeuwigen en dat beeldmateriaal (on)gevraagd rond te sturen. De knapste knoppen van de meest prestigieuze universiteiten kunnen nooit voorzien hoe mensen uiteindelijk hun vindingen zullen gaan gebruiken. Dat betekent dat we met zijn allen voortdurend aan de bak moeten om grenzen te bepalen.

Dappere aanklachten

Bij het spreken over grenzen spelen de verhalen van slachtoffers een belangrijke rol. Het is goed dat zij naar voren komen en niet alleen vertellen over wat ze hebben meegemaakt, maar ook over wat dat met hen gedaan heeft. Bij grenzen stellen gaat het om het wegen van gedrag en dat kan niet zonder de impact daarvan in ogenschouw te nemen: het gaat niet alleen om een aanraking of een opmerking, het gaat ook om de gevolgen daarvan: angst, verdriet en pijn. Zonder deze dappere aanklachten hadden we nu niet dit maatschappelijk debat gehad.

Ik ben ook blij te horen dat daarnaast veel vragen worden gesteld over preventie: als je iets meemaakt, waar kan je dan hulp krijgen? En nog beter: hoe voorkomen we dat deze grenzen geschonden worden?

Maar ik mis nog een belangrijke vraag: in wat voor situatie en onder wat voor omstandigheden kan nadat een grensoverschrijding is vastgesteld, de band met de dader weer hersteld worden? Als ik ’s avonds van de ene na de ander talkshow zap dan lijkt dat welhaast onmogelijk. Het zal ook niet altijd kunnen, maar op zoek naar grenzen, kunnen we ook deze vraag niet laten liggen.