Deze boom was al 39 jaar toen de eerste trein van Haarlem naar Amsterdam reed

Toen de gepensioneerde ecoloog Tom van Spanje zaterdag zag dat een grote boom aan het Staten Bolwerk in Haarlem omgewaaid was, zocht hij die op in de gemeentelijke database. Fagus sylvatica purpurea, (rode beuk), meldde die, 222 jaar oud. „Ik heb stoepkrijt bij de Hema gekocht en de leeftijd op de stam gezet. De meeste mensen schatten de ouderdom van de boom veel lager in. Dat zijn stadsmensen, hè”, zegt hij aan de telefoon.

De beuk, met zijn kenmerkende roodbruine bladeren, maakte deel uit van een plantsoen met lichte glooiingen en grote bomen, net ten noorden van het station. Er staan eiken, lindes en tot voor kort zeker drie grote rode beuken. Eén daarvan overleefde storm Eunice niet. In zijn val nam hij een deel van het pad mee, maar verdere schade werd niet aangericht.

De bekende landschapsarchitect Jan David Zocher jr. (1791-1870) ontwierp in 1821 voor de voormalige stadswallen van Haarlem dit plantsoen, met vergezichten naar het noorden, waar toen nog weilanden waren. Van een militair object werden de verdedigingswerken wandelgebied, Haarlem was de eerste stad waar die zo werden heringericht.

Lees ook: De oude cipres doorstond Eunice niet

Het nabijgelegen station en de spoorlijn zijn van latere datum. „De boom was 39 jaar oud toen de eerste trein van Haarlem naar Amsterdam reed [de eerste Nederlandse spoorlijn, red.]”, mailt Harry Hobo, die verbonden is aan de Haarlemse Bomenridders, een club die zich inzet voor het behoud van bomen. Of de boom exact in 1800 is geplant, is lastig na te gaan. Het is een indicatie, laat de gemeente in een e-mail weten. Maar de familie Zocher had wel zijn bomen- en bloemkwekerij aan de overkant van het water.

Even stil staan

De omgevallen beuk trekt ook maandag nog behoorlijk wat aandacht. Cindy Rooseman komt op de fiets, om er even stil bij te staan. „Het is mooi en treurig tegelijk”, zegt ze. „Spectaculair, eigenlijk.”

Ook buurtbewoner Nanna Kivits komt speciaal langs, met twee kleinkinderen. „Onze rode beuk. We gingen er wel eens om heen staan, maar dan moest je wel met z’n allen zijn.”

Een andere buurtbewoner haalt zijn schouders op. „Was het een eik? Ach, ik ga hem niet missen, er staan hier nog genoeg bomen”, zegt hij en loopt verder met zijn hond.

Maar de echte oude bomen zijn juist uitzonderingen aan het worden, zegt Hobo. Van de tot voor kort twaalf bomen in Haarlem van meer dan twee eeuwen oud staat een flink aantal op deze bolwerken. De gemiddelde leeftijd van de bomen in Haarlem is 37 jaar, heeft hij berekend. Sommige krijgen door ziektes geen kans om oud te worden. En er wordt beter op gelet of bomen een risico gaan vormen. Dan worden ze fors gesnoeid of zelfs preventief gekapt. Dat gebeurt ook wel eens wat te voortvarend, meent Hobo.

Vermoeden van honingzwam

Ook de rode beuk werd gecontroleerd, de laatste keer op 26 januari. Het vermoeden was dat de boom was aangetast door de honingzwam. Er zou nader onderzoek komen, schrijft de gemeente.

Dat er iets mis was met de boom, constateerden buurtbewoners ook. Kivits zag hem al „minder in het blad zitten, de afgelopen jaren.”

Lees ook: Een jaar in het leven van een zomereik

Over de oorzaak van het einde doen verschillende theorieën de ronde. Kivits’ kleinzoon Julius (8) inspecteert de wortels. „Er zit schimmel”, zegt hij en wijst op een witte plek. Daardoor is de beuk misschien wel omgegaan, denkt hij. „Het gebeurt niet zomaar.”

Bomenridder Harry Hobo wijst op de hitte van de afgelopen jaren. „Beuken kunnen daar slecht tegen. En na tweehonderd jaar begint een boom wel achteruit te gaan.”

Volgens gepensioneerd ecoloog Van Spanje heeft de verharding van het pad en vooral het rijden met auto’s door beheerder Spaarnelanden daarover de boom aangetast. „Dat leidt tot bodemverdichting. De helft van de wortels verstikt, er is minder bodemleven, minder schimmels. Precies aan de kant van het pad zijn de wortels afgebroken.” De gemeente houdt het op een combinatie van harde wind, zware regenval en aantasting door de zwam.

Het hout zal worden hergebruikt, meldt de gemeente, al is nog niet duidelijk hoe. En in plaats van de rode beuk komt een nieuwe boom, maar er moet nog worden besloten wat en waar precies.

Van Spanje heeft een ander idee. Hij hoopt dat de dode rode beuk kan blijven liggen, als speelobject voor kinderen. „En als eerbetoon aan de oude boom.”