Burgemeester Delft liet een omstreden onderzoek over moskeeën vernietigen

De Delftse burgemeester Marja van Bijsterveldt (CDA) heeft een versie van een omstreden onderzoek naar moskeeën laten vernietigen. Dat had zij volgens deskundigen nooit mogen doen, omdat het rapport onderdeel is van een lopend politiek debat en een Wob-procedure. „Dit is een overtreding van de wet”, zegt hoogleraar archiefwetenschap Charles Jeurgens. Hoogleraar bestuurskunde Michiel de Vries noemt het „schandalig” en zegt dat het „mogelijk zelfs strafbaar” is.

Het geheime onderzoek uit 2018 kwam afgelopen oktober aan het licht na berichtgeving in NRC. Toen bleek dat zeker tien gemeenten, waaronder Delft, een particulier bureau opdracht hadden gegeven voor onderzoek naar lokale moslimgemeenschappen. Op die manier wilden gemeenten achterhalen wat zich daar afspeelde. De onderzoekers van dat bureau, NTA, maakten zich niet bekend bij het observeren van de gemeenschappen en schreven er rapporten vol privacygevoelige informatie over.

Gemeenten hadden dat onderzoek nooit mogen doen, omdat dergelijke methoden zijn voorbehouden aan politie en inlichtingendiensten. De gemeenten Zoetermeer en Leidschendam-Voorburg, waar ook zulke rapporten lagen, erkenden dit na maandenlang onafhankelijk onderzoek en boden excuses aan.

Ook in Delft leidde de berichtgeving tot verontwaardiging. De gemeenteraad eiste uitleg van burgemeester en CDA-prominent Marja van Bijsterveldt, die in 2017 zelf betrokken was geweest bij de opdracht. Het rapport dat bij de gemeente lag, zo blijkt nu, liet zij verdwijnen nadat er vragen over kwamen.

Verwijderen

Twee weken na de berichtgeving in NRC mailde onderzoeksbureau NTA een nieuwe versie van het rapport naar Delft. Die mail werd onlangs openbaar op grond van de Wet openbaarheid bestuur (Wob). Een medewerker van NTA vraagt Delft vervolgens ook de versie die de gemeente heeft – een „concept” – te verwijderen. „Vanuit dataretentie”, schrijft NTA, waarmee het doelt op beleid voor opslag van data.

Lees ook: Undercover naar de moskee: geheim onderzoek naar islamitische organisaties

Daar is „vrijwel direct” gehoor aan gegeven door ambtenaren, zegt een woordvoerder van Delft. Burgemeester Van Bijsterveldt heeft afgelopen woensdag ook zelf nog die versie van het rapport verwijderd. „Conform advies NTA”, aldus haar woordvoerder.

Zo werd de versie waarover Delft beschikte, omgeruild voor een aangepast exemplaar.

Dat had nooit gemogen, zeggen experts op het gebied van data, privacy en archivering. Ten eerste omdat het rapport deel uitmaakt van een Wob-verzoek van NRC. „Zolang dat verzoek nog niet definitief is afgehandeld, mag er niets verdwijnen”, zegt hoogleraar Jeurgens. Hij zegt dat ook de archiefwetgeving op het verdwenen rapport van toepassing is: daarin is vastgelegd dat overheden alleen documenten mogen vernietigen volgens strenge selectiecriteria en bewaartermijnen.

Experts gaan niet mee in het argument van onderzoeksbureau NTA dat het rapport ‘vanuit dataretentie’ verwijderd moest worden. „Dat snijdt geen hout”, zegt Jurre Reus, advocaat gespecialiseerd in gegevensbescherming. „Je mag dergelijke gegevens bewaren zolang daar een noodzaak voor is. Die was hier aanwezig, door de discussie over de rechtmatigheid van het onderzoek en een lopend Wob-verzoek.” Ook in de gemeente Ede, waar zo’n zelfde rapport ligt, stelden juridische adviseurs vast dat het document om die reden voorlopig bewaard moet blijven.

Het vernietigen mocht dus volgens experts niet, maar waaróm deed Delft dat dan? In Leidschendam-Voorburg werd in dezelfde weken ook over een ruil gesproken. Na de publicatie in NRC kreeg de gemeente van NTA een „geanonimiseerde versie” van het rapport aangeboden. De voorwaarde: het oorspronkelijke rapport moest van NTA worden verwijderd, zo schreef de gemeente vorige maand in een feitenrelaas. Leidschendam weigerde de deal, „vanuit de wens om zo transparant mogelijk te zijn over het uitgevoerde onderzoek”. NTA ontkent dat het zo’n voorstel heeft gedaan.

Wat er in het rapport van Delft werd veranderd, is niet meer te controleren. Volgens NTA verschillen de rapporten inhoudelijk niet van elkaar. Volgens Delft zijn er „kleine onjuistheden” gecorrigeerd en „redactionele aanpassingen” geweest.

Als reden voor het wisselen van rapporten gaf de gemeente aanvankelijk een onjuiste verklaring, die een dag later werd teruggenomen. De woordvoerder van Van Bijsterveldt mailde dinsdag dat er helemaal geen rapport meer bij de gemeente lag, ook geen concept. Het zou afgelopen jaren niet „zijn bewaard in de gemeentelijke systemen”.

Maar terwijl het rapport kwijt zou zijn geweest, informeerde de burgemeester wél raadsleden en moskeebestuurders over het onderzoek. Op de vraag hoe dat kan, antwoordt de woordvoerder een dag later dat de gemeente tóch over het rapport beschikte – de inmiddels verwijderde „conceptversie”. De „eerdere beantwoording” van vragen van NRC was volgens haar „onjuist” en „onvolledig”. De gemeentesecretaris zoekt nu uit „waarom dit zo is gebeurd”. De woordvoerder bevestigt dat de burgemeester de antwoorden las voor ze werden verstuurd.

Al eerder moest Van Bijsterveldt uitspraken over het onderzoek corrigeren. Ze zei in oktober dat het rapport nooit met andere overheden was gedeeld. Maar in november verklaarde ze tegenover de gemeenteraad dat de gevoelige informatie „door een evidente mailfout” (een mail zou naar de verkeerde persoon zijn verzonden) toch „in de archieven” van terrorismecoördinator NCTV zijn beland.