Truckersprotest legt Canadese breuklijnen bloot

Geflankeerd door een gepantserd politievoertuig staan rijen agenten van de oproerpolitie bij een besneeuwd kruispunt in Ottawa, tegenover een groep joelende betogers. Honderden medestanders van de truckersblokkade die het centrum van de Canadese hoofdstad sinds drie weken beheerst, worden gestaag teruggedrongen uit de directe omgeving van het parlement.

De straten bij het parlementsgebouw zijn afgesloten met hekken en politiebewaking, terwijl één voor één de zware trucks die sinds eind januari uit protest tegen coronabeperkingen in het gebied stonden, worden weggesleept. Betoger Jeremy Mason vindt het machtsvertoon „walgelijk”. Hij houdt een afbeelding van een Canadese vlag met een jerrycan vast - symbool van steun aan de truckers. „Canada staat op zijn kop”, meent hij.

Met een dagenlange operatie hebben de Canadese autoriteiten dit weekend zonder grootschalig geweld een einde gemaakt aan een blokkade door enkele honderden trucks, die eind januari begon na de aankomst van het zogenoemde ‘vrijheidskonvooi’ in de hoofdstad, uit protest tegen coronabeperkingen. Na wekenlange kritiek op het onvermogen van de politie van Ottawa om de ontwrichtende actie te beëindigen, werd de afgelopen dagen een grote macht ingezet, met versterking van de federale politie en de politie van de provincies Ontario en Quebec.

Controlepunten

Een gebied van ruim drie vierkante kilometer werd met controlepunten van de politie afgesloten voor auto’s. Truckers werden opgeroepen vrijwillig te vertrekken - op straffe van boetes, celstraffen en intrekking van hun zakelijke vergunningen. Er werd pepperspray ingezet tegen betogers die zich verzetten. Zeker 191 mensen werden gearresteerd, onder wie de meeste organisatoren (zie inzet). Er zijn 389 aanklachten ingediend.

Lees ook: Canada onthutst door ‘6 januari in slow motion’

Hoewel de autoriteiten daarmee een grote stap hebben gezet richting herstel van de openbare orde, heeft de wekenlange crisis Canada op zijn grondvesten doen schudden. De rumoerige truckersblokkade, in een land dat zichzelf ziet als een bastion van relatieve sociale harmonie, heeft vragen opgeroepen over binnenlandse veiligheid, politieke polarisering en de toekomst van premier Justin Trudeau.

Volgens Christian Leuprecht, veiligheidsexpert aan Queen’s University, heeft de crisis ernstige tekortkomingen blootgelegd aan het veiligheidsbeleid. „Dit was een epische mislukking”, zegt hij telefonisch. „Het was de ernstigste uitdaging van de rechtsstaat en het vermogen van de overheid om de wet te handhaven in Canada in tientallen jaren - en de staat was nergens te bekennen.”

Waarom Canada de truckersprotesten niet onder controle krijgt

Deze podcast luister je ook in onze app

In de ogen van Leuprecht lag de „homeopathische reactie” op de blokkade van de hoofdstad aan typisch Canadese factoren. De autoriteiten van het relatief kleinschalige Ottawa konden een crisis van deze omvang niet aan. De verschillende bestuurslagen - de stad, de provincie Ontario en de federale regering - keken naar elkaar. Bovendien werd de verklaarde intentie van het konvooi om de stad te blokkeren onvoldoende serieus genomen.

Ook hebben de autoriteiten de vastberadenheid van de protestleiders en hun organisatorische vermogens onderschat. Onder de aanvoerders zijn mensen, veelal met uiterst rechtse of libertaire anti-overheidsdenkbeelden, met ervaring bij leger en politie en met kennis van een logistieke organisatie en bestuursstructuur. Hun extreme anti-overheidshouding vond aansluiting bij veel Canadezen met zorgen over inperkingen van persoonlijke vrijheden in naam van coronabestrijding.

Noodwet

Bij gebrek aan maatregelen door lagere overheden trok Trudeau vorige week het initiatief naar zich toe om de orde in de Canadese regeringszetel te herstellen. Hij stelde een landelijke noodwet in werking, de Emergencies Act, om de blokkade te beëindigen - een unieke en zware stap, waarmee de federale regering een beroep deed op speciale bevoegdheden, waaronder het vermogen van de federale politie om lokale wetten te handhaven.

Lees ook: Canadees truckersprotest tegen coronaregels gaat de grens over

Onder de noodwet heeft de regering ook maatregelen genomen om achter de financiering van het protest aan te gaan, zoals bevriezing van banktegoeden van betrokkenen en stappen tegen financiering met cryptomunten. Het truckersprotest werd mede gefinancierd door donoren in het buitenland, onder wie aanhangers van oud-president Trump in de VS.

Het beroep op de Emergencies Act is zeer omstreden. Critici menen dat de regering niet voldoende heeft aangetoond dat de crisis niet met reguliere wetten kon worden opgelost. De Canadian Civil Liberties Association spant een proces aan. Leuprecht acht de stappen echter niet buitensporig vanuit een Europees perspectief. „Als dit in Europa was gebeurd, zouden waterkanonnen en oproerpolitie vanaf het begin hebben klaargestaan”, meent hij.

‘Neurenberg’-tribunalen

Hoewel het zware middel van de noodwet de crisis lijkt te breken, heeft de stap dan ook een hoge prijs. Want de maatregel heeft uitgerekend het beeld bevestigd dat de betogers van Trudeau hebben als een elitaire leider die hun zijn wil oplegt en daarbij geen tegenspraak duldt.

Op sociale media gaan onder aanhangers van het protest virale memes rond waarin Trudeau, die vijf maanden geleden werd herkozen, wordt afgeschilderd als een dictator, een communist, een nazi of een corrupte crimineel die achter de tralies hoort - gevoed door complottheoriën dat hij de farmaceutische industrie vertegenwoordigt. Populair is de notie dat er ‘Neurenberg’-tribunalen komen waarbij politici worden berecht voor lockdowns en andere coronabeperkingen. Aanhangers menen dat ze gezamenlijk strijden tegen tirannie.

Die denkbeelden worden aangewakkerd door het rechtse media-ecosysteem in de VS, waaronder de zender Fox News. Fox-presentator Tucker Carlson verkondigde ten onrechte dat Trudeau een „staat van beleg” zou hebben afgekondigd, en een einde zou hebben gemaakt aan vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vergadering. Elon Musk, topman van de Amerikaanse autofabrikant Tesla, vergeleek Trudeau met Hitler.

„Wat we nu zien is de vorming van de komende tien jaar van rechtse propaganda in Canada”, zegt Daniel Panneton, onderzoeker naar online haat in Toronto, doelend op de beelden van de ontruiming van Ottawa. Panneton stelt een groei vast van complotdenken in Canada binnen het verband van het truckerskonvooi, dat ook gematigde conservatieven trekt.

„Veel betogers gebruiken retoriek uit Amerika”, zegt hij. „We weten dat complotdenken een symptoom is van vervreemding. En de afgelopen twee jaar hebben we een hoge mate van vervreemding en afzondering gezien. Zeker nu economische druk oploopt, met stijgende woningprijzen en voedselprijzen, wordt Canada daar meer ontvankelijk voor.”

Die polarisatie is tijdens het truckersprotest in een stroomversnelling geraakt - en het is moeilijk in te zien hoe Trudeau, een internationaal boegbeeld van wokeness, die geest terug in de fles kan krijgen. Hij heeft de relatief brede steun onder de bevolking voor coronamaatregelen aangegrepen om zich te profileren als voorvechter van een voortvarend coronabeleid. Bij veel mensen is het beeld ontstaan dat hij de bevolking daarmee heeft verdeeld. Uit opinie-onderzoek bleek dat tweederde van de bevolking dat vindt - ook al vond een grote meerderheid het tijd om de truckersblokkade te beëindigen, desnoods met harde hand. Hoewel Trudeau de crisis op korte termijn doorstaat, is zijn politieke merk er verder door beschadigd.