Moskou voert druk in de Donbas op met nepnieuws en geweld

Staat Europa op de rand van oorlog, zoals de Amerikaanse vicepresident Kamala Harris en de Britse premier Boris Johnson zaterdag stelden tijdens de Veiligheidsconferentie in München? Of is de dit weekend opgelaaide strijd in Oost-Oekraïne onderdeel van een ingenieus Russisch treiterplan om Kiev verder onder druk te zetten? Een kettingreactie van militaire en politieke ontwikkelingen leek dit weekend de opmaat voor de Russische inval waar westerse politici al maanden voor waarschuwen. Toch kwam het daar nog niet van.

De escalatie van de situatie in de Donbas kwam op vrijdag met een videoboodschap van de separatistenleiders Denis Poesjilin en Leonid Pasetsjnik van de ‘volksrepublieken’ Donetsk (DNR) en Loehansk (LNR). Daarin riepen zij de bevolking op tot evacuatie, vanwege een op handen zijnde „aanval” van het Oekraïense leger. Hoewel journalisten van Bellingcat en The Insider al snel aantoonden dat de video’s twee dagen eerder waren opgenomen, en dus waren geënsceneerd, kon die wetenschap grote onrust niet voorkomen. In een haastig afgedwongen evacuatie werden burgers zaterdagnacht naar de Russische stad Rostov gebracht. Daar bleken de autoriteiten net zo verrast door hun komst als de evacuees zelf. In de Russische staatspers werden ze ‘vluchtelingen uit de Donbas’.

Steeds onheilspellender

Gedurende het weekend werd de berichtgeving steeds onheilspellender en agressiever van aard. Zaterdag kregen „mannen in de gevechtsleeftijd” in de DNR en LNR een oproep tot mobilisatie en een uitreisverbod. Terwijl de OVSE-waarnemersmissie honderden schendingen van het staakt-het-vuren registreerde, waarbij één Oekraïense soldaat om het leven kwam, kwam zondag uit Loehansk het nieuws dat twee burgers zouden zijn gedood bij een Oekraïense aanval. Dat laatste werd in Kiev ontkracht.

Met zogenaamde ‘Oekraïense aanvallen’ creëerden Moskou en de separatisten een rechtvaardiging voor een Russische aanval op Oekraïne. Het ‘beschermen’ van Russische minderheden en Russischtaligen in voormalige Sovjet-republieken wordt door Rusland al jaren aangegrepen als voorwendsel voor militaire of politieke inmenging. „Rusland wil geen oorlog, maar is bereid om op te komen voor de burgers van de Russische Federatie en landgenoten in de Volksrepublieken Donetsk en Loehansk indien hun leven wordt bedreigd”, schreef Doema-voorzitter Vjatsjeslav Volodin op zijn Telegram-kanaal.

In eigen land was president Poetin dit weekend druk met grootschalige militaire (kernwapen)oefeningen. Een gemeenschappelijke oefening met Wit-Rusland eindigde zondag, maar de Wit-Russische regering liet weten dat de Russische militairen zullen blijven.

Op zijn beurt zette de Oekraïense regering alle kanalen open om duidelijk te maken dat Kiev geen enkel aanvalsplan koestert en berichten daarover Russische provocaties zijn. President Zelensky was zaterdag te gast op de Veiligheidsconferentie in München, hetzelfde forum waar Poetin in 2007 de Europese veiligheidsorde failliet verklaarde. In een emotionele speech uitte Zelensky harde kritiek op de NAVO. „We krijgen te horen dat de deuren open staan, maar we worden niet toegelaten. Dit gaat niet over oorlog in Oekraïne. Dit gaat over oorlog in Europa.” Hij oogstte een staande ovatie en veel steunbetuigingen, maar het is de vraag of die de Oekraïense frustratie over de westerse terughoudendheid kunnen wegnemen.

Lees ook: Of het oorlog wordt is na deze week de verkeerde vraag

Erkenning volksrepublieken

Blijft de vraag of Rusland alsnog een aanval voorbereidt, of dat Poetin met een eindeloze opvoering van de spanning Kiev – en Washington – tot concessies wil dwingen. Een inval zou een ernstige schending zijn van de Minsk-akkoorden, waar juist Rusland op hamert. Vorige week verwierp president Poetin nog een voorstel van de Doema om Donetsk en Loehansk te erkennen. Dat is ook de strategie die de Russische politiek analist Dmitri Trenin meent te ontwaren. „Het doel van Moskou in de Donbas lijkt om Oekraïne te dwingen rechtstreeks met Donetsk en Loehansk te praten, om zo uiteindelijk de Minsk-overeenkomst uit te voeren. De kernwapenoefeningen van Rusland zijn een boodschap aan de VS, zodat het harder druk uitoefent op Kiev. We zien hier een doctrine van strategische spanning”, analyseerde Trenin op Twitter.

Eén ding is duidelijk: met de kettingreactie van schijnbaar ‘spontane’ gebeurtenissen en nepnieuws haalde Rusland dit weekend een aloude, beproefde misleiding-methode van stal. Het verschil is dat Oekraïne, de internationale media en het publiek vele malen beter getraind zijn in het ontmaskeren van nepnieuws dan in 2014. „Het moet gezegd, de gang van zaken is net zo briljant georganiseerd als de wijze waarop in Sint-Petersburg sneeuw wordt geruimd”, schreef politicoloog Andrej Kolesnikov zondag met onverholen ironie (de sneeuw blijft er liggen) in een opiniestuk op de Russische nieuwssite Novoje Vremja. „Alles is al eens gebeurd.”