Met een harde knal schiet de betonspuit los – wat er misgaat in het ‘veiligste bouwproject van Nederland’

Gespannen kijkt de bouwvakker in het voorjaar van 2021 naar de tunnelwand die over hem heen buigt. Sérgio Gomes (30), teamleider van zeven collega’s, graaft hier een doorgang tussen twee grotere tunnels die onderdeel zijn van een nieuwe snelweg tussen de A4 en A44. Door zijn gehoorbeschermers heen hoort hij de harde ruis en ritmische slag van de machine aan de betonspuit. De modderige wand moet altijd bevroren zijn, zodat hij niet afbrokkelt als de bouwvakkers erdoorheen boren.

Tak. Tak. Tak.

Gomes rilt. Het is vrieskoud in de tunnel. Voor het gat van de doorgang staan twee van zijn collega’s, vrienden inmiddels, met in hun handen de betonspuit. Gomes ziet alleen hun rug, gestoken in een wit pak. Op de bouwvakkers schijnt het felle licht van een bouwlamp, verder is alles donker. Een man met bliepende gasdetector moet voorkomen dat de bouwvakkers in aanraking komen met de giftige stoffen van de zilverfabriek die hier tot 1985 stond.

Tak, tak, klinkt het weer.

Gomes schuifelt door de modderige substantie op de tunnelvloer. Zijn collega’s kregen de opdracht om de wanden van de pas gegraven dwarsverbinding met beton te bedekken. Een gevaarlijke klus, die bouwvakkers het liefst met de op afstand bestuurbare betonspuit doen. Maar het koppelstuk van de machine ontbreekt, vertellen meerdere bouwvakkers: de vorige ploeg heeft niet laten weten waar die is. Dan maar met de hand.

Tak. Tak. Tak.

De achterste van de twee in het wit gestoken jongens draait zich om en steekt een duim op. Het getik stopt.

Dan gebeurt het. Er klinkt een harde knal. De spuit schiet los. De ruimte vult zich met rook.

„Fuck”, zegt Gomes. „Fuck!” Maar het is te laat. De druk op de spuit wordt te groot.

De twee vliegen de lucht in.

Prestigeproject

Minder dan een jaar voor het ongeluk is het nog feest. „Een fantastisch mooi project, op tijd! Nu moet het nog afgebouwd worden. In 2023 is het helemaal klaar”, zegt toenmalig minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen (VVD) op 23 september 2020. Helemaal op tijd is het in 2017 begonnen project overigens niet, de RijnlandRoute zou in eerste instantie dit jaar af zijn.

De minister staat op een podium, is te zien op een filmpje van Rijkswaterstaat. Voor de gelegenheid draagt ze een feloranje bouwvakkersoverall. Achter haar een groot, zwart gat – de ingang van de nieuwe tunnel.

De RijnlandRoute staat bekend als prestigieus infrastructuurproject. Voor bijna een miljard euro moet er in opdracht van de provincie Zuid-Holland een nieuwe wegverbinding komen tussen Katwijk en Zoeterwoude.

De provincie zet het project in een uitgebreide pr-campagne neer als innovatief en veilig.

Er is een eigen YouTube-serie met enthousiaste managers, een Instagram-account met wekelijkse fotoreportages van vrolijk grijnzende bouwvakkers in actie en een achtdelige serie op Omroep West. Ambitie van de RijnlandRoute is „het veiligste bouwproject van Nederland” te zijn, zegt de uitvoerder op een website voor bouwondernemers.

De 2,5 kilometer lange Corbulotunnel is een onderdeel van de RijnlandRoute in de buurt van Leiden. Juist in die tunnel gaat veel mis. Een aantal bouwvakkers werkt lange tijd onder zware en onveilige omstandigheden, maakt lange werkdagen en wordt onjuist en te laat betaald. Dat blijkt uit gesprekken met betrokkenen, onder wie twaalf ex-werknemers van Oranjegroep, moederbedrijf van uitzendbureau Oranjeflex. Het is een van de uitzendbureaus die zijn ingehuurd door hoofdaannemer Comol5.

Het incident met de betonspuit is niet het enige en ook niet het ernstigste op de RijnlandRoute. Er zijn zeventien meldingen bekend van ongevallen – licht en zwaar – met daaropvolgend ziekteverzuim.

Nomaden van de weg

Op 22 maart 2021 staat Sérgio Gomes al zo lang te drillen met een boor dat zijn handen opgezwollen zijn. Die week heeft hij er in totaal al bijna tachtig uur opzitten. In december 2020, toen hij net in de tunnel werkte, was het nog leuk. Hij was trots dat hij promotie had gemaakt – hij begon als timmerman en is inmiddels teamleider. Zijn groep, veelal specialisten op het gebied van tunnelbouw, werkte goed samen. De vakspecialisten komen uit Polen, Roemenië, Frankrijk en Portugal. Ze trekken door heel Europa, als eigentijdse nomaden, om tunnels te bouwen.

De Zuid-Afrikaanse Gomes kwam er in december 2020 bij. In Johannesburg is amper werk, en de buurt waar hij woonde was erg gevaarlijk, vertelt hij. Het liefst zou hij willen dat zijn dochter van vijf, die bij zijn ex woont, ook naar Nederland komt. Maar haar moeder wil in Zuid-Afrika blijven.

Het harde werken wordt steeds vermoeiender en frustrerender. Niet alleen voor Gomes, ook voor de andere ex-werknemers die in de tunnel werkten en die NRC heeft gesproken.

Eind januari 2021 werken er twee kleine ploegen in de tunnel, blijkt uit de roosters. Dagen van twaalf uur zijn geen uitzondering, soms zeven dagen achter elkaar. Een paar maanden later komen er ploegen bij, vier in totaal, en worden de weken draaglijker. Dan is het in dag- en nachtdiensten  vijf dagen achter elkaar twaalf uur werken, dan drie dagen acht uur, en dan zes dagen vrij.

De werknemers accepteren het. Hoe meer ze werken, hoe meer geld ze naar huis kunnen sturen.

Maar: zulke lange werkweken zijn in strijd met de arbeidstijdenwet, bevestigen vakbonden FNV en CNV. Bestuurder Henry Stroek van CNV Vakmensen bekijkt op zijn kantoor in Breda de door hoofdaannemer Comol5 ondertekende urenbriefjes van enkele ex-werknemers.  „Een werknemer mag in totaal niet meer dan 60 uur per week werken. Dat is bij de bouw van deze tunnel structureel fout gegaan”, zegt hij. Hij houdt het rooster van de derde week van 2021 omhoog. „Hier werkten ze 84 uur. En in deze weken”, hij pakt week 6 en 7, „77 uur. Schandalig”.

Ook uit andere documenten blijkt dat de werknemers structureel langer dan 60 uur per week werkten.

Desgevraagd laat hoofdaannemer Comol5 weten dat de roosters gebaseerd zijn op die voor de bouw van eerdere tunnels. In overleg met de Arbeidsinspectie zou toen een uitzondering zijn gemaakt op de arbeidstijdenwet. De hoofdaannemer kan daarvoor geen bewijs leveren. De Arbeidsinspectie zegt de roosters van de RijnlandRoute niet te kennen. Ook de betrokken vakbond FNV heeft de roosters niet gezien.

Werkdagen van twaalf uur duren in de praktijk al gauw veertien uur. Een dienst van zeven tot zeven betekent kwart voor zeven in de tunnel zijn voor de overdracht door de nachtdienst. De reistijd is soms drie kwartier tot anderhalf uur. Een Poolse bouwvakker zegt dat zulke lange dagen hun tol eisen. Hij wil liever niet met zijn naam in de krant omdat de tunnelbouwwereld klein is. Een voorman zou gezegd hebben dat hij op een „zwarte lijst” terechtkomt als hij „klaagt”.

Deze ex-werknemer reed elke dag 35 kilometer naar de bouwplaats. Soms met een collega en goede vriend, ook uit Polen. In de auto kletsten ze over werk, thuis, langeafstandsrelaties en hun hobby’s.

Op zaterdag 24 juli 2021 rijden ze ook samen terug, vertelt hij. Het is rond half negen ’s avonds nog warm, zo’n 25 graden. De bestuurder gaapt, kijkt naar rechts – zijn collega is in slaap gevallen. Ook zijn eigen oogleden worden zwaar. Hij twijfelt: langs de kant stoppen en even slapen, zoals hij soms deed?

Hij besluit door te rijden.

Even later schrikt hij wakker van hard getoeter. De auto rijdt dwars over de snelweg, richting vangrail. Het gaat net goed.

Hij is niet de enige werknemer die wel eens slaperig wordt achter het stuur. Alle bouwvakkers hebben hun eigen techniek om wakker te blijven, vertellen ze. De een stopt vaak langs de weg, de ander drinkt koffie, een derde vertelt dat hij altijd naar metal luistert in de auto.

Laat met betalen

Op een vrijdag in het voorjaar van 2021 legt een groep werknemers het werk neer. Ze stappen naar een leidinggevende: Als we nu ons salaris niet krijgen, stoppen we, zeggen ze. Ze horen wekelijks op vrijdag hun loon te ontvangen, maar uitzendbureau Oranjegroep is volgens hen voortdurend te laat met betalen. En als er dan betaald wordt, is het volgens hun eigen berekeningen soms te weinig.

Sérgio Gomes en de anderen zijn stuk voor stuk opgeleid tot vakmannen. Ze vertellen dat ze rijden op kranen, vorkheftrucks en graafmachines. Ze zijn timmerman, werken met beton, maken mallen voor het spuiten van beton, ze lassen, snijden. Toch worden sommigen ingeschaald alsof ze opruimers, afplakkers of sjouwers zijn, blijkt uit gesprekken met betrokkenen en loonstroken. Op loonstroken ontbreken reisuren en staan verkeerde toeslagen, zien vakbondbestuurders.

We zijn in januari van 2021 van softwaresysteem gewisseld, reageert bestuurder van Oranjegroep Bas Witvoet. Hij ontvangt, samen met medebestuurder Freek Lamberts en manager Erik van Swaay op de bovenste verdieping van hun kantoor bij de Erasmusbrug in Rotterdam. Door de systeemwisseling waren er tijdelijk problemen met betalingen. Als gevolg daarvan hebben sommigen ook te véél uitbetaald gekregen, zegt Witvoet. Volgens hem zijn de problemen nu opgelost. Zijn werknemers krijgen goed betaald, zegt hij, boven cao.

Het kan zijn dat de mannen andere werkzaamheden moesten verrichten op de bouwplaats dan waar ze voor ingeschaald zijn, zegt Oranjegroep. „Dat is lastig te controleren, als uitzendbureau ben je werkgever op afstand.” Het uitzendbureau vraagt het na bij de hoofdaannemer. Die ontkent dat bouwvakkers werkzaamheden hebben verricht waarvoor ze niet zijn ingeschaald.

Over die inschaling en de toeslagen is het uitzendbureau in discussie met vakbond FNV, dat sinds de zomer onderzoek doet naar Oranjegroep.

Als uit overleg met de vakbond blijkt dat de jongens te weinig gekregen hebben, dan betalen we het gemiste loon alsnog uit, zegt manager Van Swaay. „Wij doen alles met open vizier en lopen niet weg voor mogelijke missers.”

De werknemers stappen herhaaldelijk naar een leidinggevende van hoofdaannemer Comol5 met klachten over de betalingen. Die belt uiteindelijk Oranjegroep, die iemand naar de RijnlandRoute stuurt om op de klachten te reageren. Het geld komt zo snel mogelijk, zou steeds het antwoord zijn.

Een van de mannen moet in Polen de school van zijn dochter en de hypotheek van zijn huis betalen. Door de geldzorgen sluit hij zich af van zijn familie. Hij vindt het moeilijk erover te praten. Zijn vrouw begrijpt het niet: als ze zo gebrekkig betalen, waarom blijft hij dan voor Oranjegroep werken?

Maar zo simpel is het niet. Stoppen met werken betekent vertrekken uit je huis, geen auto, geen inkomen. De bouwvakker is blij dat hij een baan heeft in Nederland. In Polen zou hij minder verdienen dan bij Oranjegroep, zegt hij.

Anonieme melding

Begin maart 2021 krijgt de provincie op een algemeen e-mailadres een anonieme melding van een werknemer van Oranjegroep over gebrekkige uitbetaling. De provincie zoekt contact met de melder en huurt een fiscaal adviesbureau in. Dat onderzoekt de naleving van de wet die toeziet op de uitbetaling van werknemers.

Het uurloon voldoet aan die wet, concludeert een rapport op 1 juli 2021. De uitbetaalde uren komen overeen met de gewerkte uren en de werkgever houdt zich aan de cao. Het adviesbureau wil desgevraagd niet reageren.

Tesseltje de Lange, hoogleraar Europees migratierecht aan de Radboud Universiteit, is kritisch als ze de bevindingen van NRC inziet. Het onderzoeksbureau had volgens haar ook de pensioenen, reisuren en toeslagen voor nacht- en weekenddiensten moeten bekijken. De provincie had de Arbeidsinspectie moeten inschakelen. „Dat ze dat niet gedaan hebben, is hoogstwaarschijnlijk omdat de inspectie de bevoegdheid heeft om het project stil te leggen.” De provincie zegt dat ze de inspectie niet ingeschakeld heeft omdat de melder hier niet mee instemde.

Volgens De Lange kan de overheid bij de aanbesteding van dit soort projecten eisen stellen, en moet zij blijven checken of alles volgens de afspraak verloopt. Dat betekent ook: bereid zijn eventueel meer te betalen voor zo’n project.

Coronatestbewijs

Om te kunnen reizen, moeten de bouwvakkers beschikken over een coronatestbewijs. Als een van hen vraagt om een test, wordt hij naar eigen zeggen gebeld door een manager van Oranjegroep. Ik heb je een Word-document met een bewijs gestuurd, zegt die. De werknemer kan het bewijs elke keer dat hij gaat vliegen gebruiken. Op het bewijs, dat uitgegeven lijkt te zijn door Lead Covid Service, staat dat hij op 19 mei 2021 is getest.

Uit navraag bij moederbedrijf Lead Healthcare blijkt dat geen enkele werknemer van Oranjegroep op 19 mei 2021 een coronatest bij het centrum heeft gedaan. „Het is ook heel vreemd dat de werknemers de uitslag van een manager kregen”, zegt David van Hartskamp, directeur van Lead Healthcare. „Dat is vertrouwelijke informatie die wij nooit naar iemand anders dan degene die de test gedaan heeft zouden sturen.”

Lead Healthcare heeft inmiddels aangifte gedaan tegen Oranjegroep wegens valsheid in geschrifte.

De directeuren van Oranjegroep reageren verbaasd. Ze weten niets van neptesten en gaan uitzoeken wie erachter zit. „Er is geen belang voor Oranjegroep om neptesten te faciliteren. Hier treft het zichzelf ook mee.”

Vijf andere ex-werknemers zeggen eveneens valse coronatestbewijzen te hebben ontvangen.

Zwarte lijst

In de tunnel, waar de hoofdaannemer de baas is, blijven de werkomstandigheden zwaar. De bouwvakkers durven niet te klagen, zeggen ze, bang door de geruchten over een „zwarte lijst” waar ze dan op terecht zouden komen.

Bij Oranjegroep weten ze niets over een zwarte lijst, vertelt Witvoet, aan tafel in Rotterdam. Mensen op een zwarte lijst zetten of ermee dreigen is volgens hem  heel erg. Manager Van Swaay gelooft er ook niets van. Hij opent de handleiding uit 2020 op het grote scherm dat aan het hoofdeinde van de tafel hangt. Langzaam scrolt hij langs de clausules, tot hij aankomt bij 4.5.2.: „Zwarte lijst”.

De bestuurders schrikken, „Ja daar staat het”, zegt de manager. „Oranjegroep werkt met een zogenoemde zwarte lijst: Een waarschuwings- of signaleringslijst van personen met wie Oranjegroep (al dan niet tijdelijk) geen zaken meer wil doen.” Werknemers kunnen op een zwarte lijst terechtkomen wanneer ze alcohol of drugs gebruiken tijdens het werk, onveilige situaties veroorzaken of zorgen voor „ernstige reputatieschade”. In de meest recente handleiding is de clausule over de zwarte lijst verwijderd.

Losgekomen ankerplaat

In mei 2021 lopen de frustraties op de bouwplaats steeds hoger op. Er zijn nieuwe bouwvakkers, van wie maar een enkeling Engels spreekt. Sérgio Gomes wordt er chagrijnig van. Met handgebaren en een vertaalapp op zijn telefoon moet hij uitleggen hoe machines werken.

De bouw van de tunnel loopt achter op schema. Een van de voormannen beent tijdens de shift rond en jaagt op, zeggen de ex-werknemers. Soms hebben ze geen pauze. Wie protesteert, krijgt een snauw.

Een bouwproject gaat altijd gepaard met de nodige werkdruk, vertelt projectdirecteur van hoofdaannemer Comol5 Rick Pattipeilohy tijdens een gesprek op de hoofdkeet. Zijn kantoor hangt vol A4’tjes met veiligheidsinstructies. Maar dit gedrag herkent hij niet. Planning mag niet ten koste gaan van de veiligheid, zegt hij. Er zijn handleidingen in allerlei talen. „Ook is er altijd iemand die de vertaling kan doen in een voor de medewerker begrijpelijke taal.”

Tijdsdruk kan tot schrijnende situaties leiden. Op 7 juni 2019 overleed een bouwvakker uit Polen aan de verwondingen die hij opliep bij een ongeluk in de tunnel. Hij werkte er anderhalve maand en moest helpen met het in elkaar zetten van de tunnelboor. De man werd met grote kracht geraakt door een losgekomen ankerplaat. Twee dagen later overleed hij in het ziekenhuis.

Na dit ongeluk stellen de Arbeidsinspectie en het Openbaar Ministerie (OM) een onderzoek in. Comol5 is schuldig aan het schenden van artikel 32 („de werkgever wist of had redelijkerwijs moeten weten dat hij zijn werknemer blootstelde aan levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid”) van de Arbeidsomstandighedenwet, staat in een persbericht van het OM van 7 januari 2022.

Comol5 krijgt een boete van 50.000 euro en heeft meegewerkt aan het onderzoek, schrijft het OM.

Na het ongeval doet Comol5 een intern onderzoek naar wat er mis is gegaan. Toen de tunnelboormachine langer bleek dan was voorzien, had beter een ‘time-out’ ingelast kunnen worden, staat in het rapport, in handen van NRC. Maar door tijdsdruk en gebrek aan instructie werd besloten het proces niet stil te leggen. Er werd gekozen „voor een provisorische oplossing.” Wie dat besluit precies genomen heeft, blijft onduidelijk, omdat er geen goede communicatie en instructie was.

Het rapport noemt tientallen factoren die mogelijk bijdroegen aan het ongeval. Een is dat „de opleiding van de betrokken medewerkers onvoldoende was voor het uitvoeren van de toebedeelde taken”. Een andere reden: het meermaals „ontbreken van het juiste of goed functionerend gereedschap”. Het rapport sluit af met een ‘verbeterplan’: „stick to the plan”, ga niet uit van aannames, zorg voor begrijpelijke instructies.

De Arbeidsinspectie ziet na het rapport geen noodzaak meer op het ongeval terug te komen. „De uitvoerder heeft een goed verbeterplan opgesteld”, zegt een woordvoerder. „Dat gaf ons vertrouwen.”

Brandplekken

In de herfst van 2021 vertelt een bouwvakker dat hij recent nog pijpleidingen moest doorsmelten met een gasbrander in een pak dat niet vuurveilig is. Hij heeft ook een keer met elektriciteit gewerkt terwijl hij in water stond, zegt hij. „Die specifieke gevallen herken ik niet”, zegt projectdirecteur Rick Pattipeilohy. „Maar er zijn wel meldingen gedaan van vergelijkbare situaties.”

Dat blijkt ook uit de lijst met zeventien ongevallen met verzuim, in de tunnel en op trajecten eromheen. Op 28 februari 2019 loopt een medewerker een brandwond op bij het aftanken. Op 4 december 2020 beknelt een medewerker zijn hand door een losschietende stalen plaat bij montagewerkzaamheden. Een andere bouwvakker breekt op 4 maart 2020 twee handen en wordt door een houten balk in het gezicht geraakt. Twee breken ribben tijdens verschillende ongelukken. Op 12 januari 2020 valt iemand van een ladder.

„Het valt mij tegen, het aantal ongevallen”, zegt Pattipeilohy. „Een dodelijk ongeval is het meest verschrikkelijke wat je kan gebeuren.” Maar, vertelt hij, ongelukken in de bouw kan je nooit helemaal voorkomen. Het is zwaar werk. Tunnelwerk lijkt hem zelf maar niks, „ik vind het geen werk, je bent moe, je zit onder de grond in het donker.” Volgens hem hebben veel bouwvakkers geen keus.

In het voorjaar van 2021 begint het team van Gomes met het spuiten van beton in de tussentunnel. In week drie zit er  een brok beton vast in de buis die de slang uit knalde. De druk van de betonspuit was verkeerd ingesteld, blijkt uit het ongevallenrapport van de hoofduitvoerder. Ook telt het team dat aan het werk was te weinig werknemers. In het rapport staat niets over een onderdeel dat kwijt zou zijn, waarover de bouwvakkers vertelden. Volgens de hoofdaannemer worden ingewikkelde stukjes vaker zonder machine gedaan.

Het ongeluk staat op beeld. De video stopt als de twee bouwvakkers weggeblazen worden.

Een van de twee krijgt de slang tegen zijn borst en valt op de grond. Van de ander zitten de benen verstrikt in de slangen van de machine. Collega’s snellen toe om te helpen. Niemand belt een ambulance. In het rapport staat dat dat niet nodig was.

Er is geen melding gedaan van dit ongeluk bij de inspectie. Een werkgever hoeft een ongeval alleen te melden als sprake is van blijvend letsel, een dodelijke afloop of een ziekenhuisopname.

De man die tegen zijn borst is geraakt kan binnen een paar dagen weer aan het werk. De ander moet de dag na het ongeluk naar de dokter, staat in het rapport. Hij heeft zijn kuitspier gescheurd en moet twee weken thuisblijven. Zoals wel meer bouwvakkers in de tunnel hadden beide slachtoffers geen zorgverzekering, vertellen bronnen.

Safety walk

Comol5 is samen met de provincie Zuid-Holland verantwoordelijk voor de veiligheid op de bouwplaats. Comol5 ontwikkelde een app waarin de bouwvakkers anoniem melding kunnen maken van een onveilige situatie door een foto te uploaden van bijvoorbeeld iemand die op een ladder staat zonder helm of van een vergeten omheining. Ook is er een wekelijkse ‘safety walk’ van iemand van Comol5 met iemand van de provincie. Elk deelgebied wordt zo maandelijks gecontroleerd. Vervolgens vergaderen ze over de veiligheid, waarbij ze ook de binnengekomen meldingen bespreken, zegt de provincie. Volgens Comol5 en de provincie worden zo veel ongelukken voorkomen.

Maar niet alle bouwvakkers durven een melding te doen, vertellen ze. De app kennen ze ook niet allemaal. „Als mensen zich niet melden, is het voor ons moeilijk handelen”, zegt de projectdirecteur van de provincie. „Ik krijg ook geen klachten waarbij mensen zeggen dat ze onder druk worden gezet om iets te doen. Ook niet anoniem.”

Rick Pattipeilohy van Comol5 zegt dat de werkcultuur van bijvoorbeeld Polen of Portugezen anders is dan die van Nederlanders. „Ze zijn hiërarchisch ingesteld, doen wat de baas zegt. Nederlanders klagen eerder, terecht of onterecht, dat doen die buitenlanders niet. Als ik aan een Pool vraag hoe het buiten gaat, dan steekt-ie z’n duim op, meer hoor ik niet.”

‘Geen tweederangsburgers’

„Het is niet gek dat er zulke misstanden zijn”, zegt oud-SP-leider Emile Roemer. In 2020 leidde hij het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten, waarna hij het rapport Geen tweederangsburgers schreef. „Doordat de Nederlandse wet arbeidsmigranten onvoldoende beschermt, weten ze niet wat hun rechten zijn, wordt er makkelijk misbruik van hen gemaakt door uitzendbureaus en voelen ze zich niet veilig om een melding te maken. Of ze weten niet waar ze die klacht zouden moeten indienen.” Roemer stelt dat de „fundamentele problemen” in het Nederlandse systeem opgelost moeten worden.

Arbeidsmigranten zijn volgens het rapport vaak niet zelfredzaam, terwijl de Nederlandse regelgeving ervan uitgaat dat ze dat wel zijn. In het rapport staat dat de Arbeidsinspectie al jaren met een personeelstekort kampt, waardoor uitzendbureaus te weinig gecontroleerd worden.

„Het rapport is opgenomen in het coalitieakkoord. Nu moet het nog uitgevoerd worden”, zegt Roemer. De invoering van wetten duurt al gauw drie of vier jaar.

De video van het ongeluk verspreidt zich snel onder de bouwvakkers. Gomes is dan al gestopt bij de RijnlandRoute. „Ik was zo ongelukkig bij Oranjegroep. Depressief zelfs. Je bent alleen maar bezig met overleven: werken, eten, slapen. Elke dag opnieuw. Ondertussen maakte ik me alleen maar zorgen: wanneer krijg ik mijn geld?

„Wij doen het werk dat jullie niet willen doen”, zegt hij. „Het zware werk, in de tunnels. En dan wordt er zo met ons omgegaan.” Hij is na zijn vertrek  een tijd werkloos geweest, maar gelukkig heeft hij nu een nieuwe baan gevonden. Misschien gaat hij later naar Frankrijk, om daar weer in een tunnel te werken, maar liever blijft hij in Nederland. „Ondanks alles voel ik me vrij hier. Vrijer dan in andere landen.”

Tips? onderzoek@nrc.nl