Rechters maken schulden van de zwakkeren juist erger

In Nederland leven rond 1,4 miljoen huishoudens die na betaling van hun vaste lasten en noodzakelijke aflossingen onvoldoende geld overhouden voor hun dagelijkse uitgaven. Dat is bijna één op de zes huishoudens. Omdat de inflatie oploopt en de energieprijzen exploderen zal dit aantal, en daarmee ook de omvang van het schuldenprobleem, nog fors kunnen groeien.

Er wordt nauwelijks bij stilgestaan dat de rechtspraak een cruciale rol speelt in de groei van het schuldenprobleem, vooral door het versteksysteem in incassozaken: beslissen over schulden in afwezigheid van de schuldenaar. Het overgrote deel van incassoprocedures wordt zo afgedaan omdat schuldenaren meestal niet komen opdagen. Iedere week worden er circa 5.000 van zulke ‘verstekvonnissen’ gewezen.

Verdienen

De belangen van de schuldenaar blijven daarbij buiten beeld en het licht wordt door de rechter op groen gezet om een incasso kil en onpersoonlijk af te handelen. Dat gebeurt op een manier waar veel partijen, zoals deurwaarders, incassobureaus, schuldeisers, schuldopkopers en schuldhulpverleners, fors aan verdienen. Dat gebeurt op kosten van de schuldenaar. Schuldenaren zijn door hoge incassokosten en vertragingsrente vaak 3 tot 10 keer het bedrag kwijt van hun oorspronkelijke schuld voordat zij verlost zijn uit de greep van een incassobureau. Alle kosten van incasso worden op hen verhaald. Schuldeisers incasseren excessieve rentepercentages (tot wel 14 procent!) over openstaande posten.

Ook rechtbanken verdienen er flink aan. De kostprijs van een verstekprocedure is circa 11 euro, maar aan griffierecht brengt een incassozaak minimaal 119 euro op, en dat wordt weer, met rente, op de schuldenaar verhaald.

Lees ook: Incassotruc: pomp de schuld op en leg dan beslag op de hele boedel

Incasseren van schulden bij schuldenaren zonder financiële ruimte, duurt langer. Incassokosten lopen dan hoger op en er moet langer onevenredig hoge rente worden vergoed. Verstek-incassovonnissen werken in de hand dat incasseerders het makkelijkst verdienen aan de kwetsbaarste schuldenaren. En dat deze schuldenaren in wezen worden gestraft voor hun armoede. Maatschappelijk is dit onwenselijk en het is niet rechtvaardig.

Zwakkeren

Uit het Visiedocument schuldenproblematiek en rechtspraak dat in 2019 werd gepubliceerd, blijkt dat de Rechtspraak zich niet realiseert dat haar versteksysteem een grote aanjager is van de schuldenproblematiek. En dat dit systeem maatschappelijk sterke partijen onevenredig bevoordeelt ten koste van de zwaksten. Dit effect verdraagt zich slecht met het doel van de rechtspraak om maatschappelijk zwakkeren te beschermen tegen de sterkeren.

Met een andere inrichting van de incassoprocedures en het versteksysteem zou de rechtspraak de schuldenproblematiek aanzienlijk kunnen verlichten. In Amerika bestaan bijvoorbeeld Problem-Solving Courts en innovatieve familierechtbanken waarin procedures aanhangig worden gemaakt met het invullen van een vragenformulier. Daarin moet de eiser uitgebreide informatie aan de rechtbank verstrekken waardoor de rechtbank meteen al een overzicht krijgt van onderliggende problemen en oorzaken. Griffiemedewerkers van die rechtbanken hebben de taak om onderliggende problemen zoveel mogelijk op te lossen of voor te bereiden dat die zo probleemloos mogelijk kunnen worden opgelost voordat de rechter de zaak onder ogen krijgt. Deze rechtbanken hebben vaak aparte afdelingen voor schikkingsbegeleiding, voor mediation en voor hulpverlening.

Vroegtijdig

Als schuldeisers bij het aanhangig maken van een incassozaak al veel gedetailleerder informatie aan de rechtbank zouden moeten verschaffen, bijvoorbeeld over het ontstaan van de schuld, de schuldhistorie en de mogelijkheden van de schuldenaar om de schuld af te lossen, zou de rechtbankstaf vroegtijdig problematische schulden kunnen signaleren en met de partijen over oplossingen of de inschakeling van schuldhulpverlening kunnen overleggen.

Zo’n oplossingsgerichte incassoprocedure heeft grote voordelen. Niet alleen worden schuldproblemen vroeger gesignaleerd en worden kwetsbaren beter geholpen. De rechtspraak helpt problemen op te lossen en krijgt een menselijker gezicht. Doordat vragen op het inleidende procesformulier schuldeisers zich al voorafgaand aan de incassoprocedure moeten verdiepen in de positie van de schuldenaar met wie zij in zee gegaan zijn, zien zij de mogelijke sociale gevolgen van de incasso onder ogen. Dat maakt de onderlinge relaties menselijker en vergroot de kans op een regeling.

Lees ook: ‘Bereidheid is groot’ voor nieuwe aanpak van schulden Rotterdammers

Zij voorkomt onrechtvaardigheden en verbetert de rechtvaardigheid en het algemeen welzijn in de samenleving. Dat zal het vertrouwen in de rechtspraak zeker goed doen.

Een andere opzet van de incassoprocedure vereist aanpassing van de verstekregeling van art. 139 Rv. Ook zal de rechter de macht moeten krijgen om schuldeisers op te leggen genoegen te nemen met een afbetalingsregeling. Het is maatschappelijk niet te verantwoorden dat art. 6:29 BW de rechter deze bevoegdheid ontzegt.

De Tijdelijke Experimentenwet rechtspleging biedt de Rechtspraak sinds 2020 de mogelijkheid om buiten de wet om met alternatieve procedures te experimenteren. In het kader van die wet experimenteren enkele rechtbanken met een buurtrechtbank. Deze buurtrechtbanken lenen zich bij uitstek voor experimenten met oplossingsgerichte schuldincassoprocedures. Vaak zijn daar al schuldenfunctionarissen aan verbonden. Maar verstek-incassozaken komen daar niet terecht. Juist de grote massa verstek incassozaken veroorzaakt het grote probleem.