Partijen zoeken naar de grenzen van ‘ongewenst gedrag’ politici

Twee Kamerleden in één week verdwenen van het toneel wegens meldingen over hun gedrag, maar in beide gevallen lijkt onduidelijk te zijn wat precies de overschreden norm ís. Het gebeurde vorige week met PvdA’er Gijs van Dijk, die opstapte als Kamerlid na beschuldigingen van „ongewenst gedrag” die bij zijn fractievoorzitter waren binnengekomen, en die zich ook volgens de partij zelf „in de privésfeer” hadden afgespeeld. Het gebeurde zondag met Nilüfer Gündogan van Volt: zij werd ‘geschorst’ als fractielid, een extern onderzoeksbureau doet onderzoek naar „grensoverschrijdend gedrag” van haar tegen medewerkers.

Nilüfer Gündogan (44), de nummer twee van de Tweede Kamerfractie na Laurens Dassen, zei zelf tegen de Volkskrant dat ze geen idee had waar het over ging, en het „kennelijk” zelf ook niet mocht weten. Intern werd de ironie meteen gezien: trof Gündogan geen „Gijs van Dijkje”? Ofwel: is er niet te snel, te paniekerig gereageerd door twee progressieve partijen die het maatschappelijk debat over ontoelaatbaar gedrag na onthullingen bij The Voice en Ajax snel zien verschuiven?

Lees ook: De appjes van Marc Overmars werden almaar dwingender

Afsplitsing hangt in de lucht

Tekenend voor de paniek bij Volt, een jonge partij die sinds vorig jaar met drie zetels in de Tweede Kamer zit, is de onduidelijke afhandeling van de zaak. Gündogan is volgens een woordvoerder geschorst als fractielid na overleg tussen fractie en partijbestuur. Ze mag niet het woord voeren namens Volt. Haar Kamerzetel behoudt ze, waardoor een afsplitsing in de lucht hangt.

Gündogan was maandag niet bereikbaar voor commentaar. Volt plaatste een tekst online waarin staat dat ze geschorst is, ook al is het onderzoek nog niet afgerond. „Omdat er sprake is van een machtsverhouding en melders zich hierbij onveilig voelen.” In de verklaring wordt niet duidelijk wat er gebeurd is, en ook niet hoe lang de schorsing duurt.

Volgens betrokkenen hebben de klachten vooral te maken met de manier waarop ze zich gedraagt tegen fractiemedewerkers. Gündogan zou bekendstaan om haar woedeuitbarstingen, en om denigrerende opmerkingen tegen ondergeschikten. Enkele medewerkers hadden volgens betrokkenen een klacht tegen haar ingediend, omdat ze zich gekleineerd en geïntimideerd zouden voelen.

Haar functioneren staat al wat langer ter discussie. Gündogan is een opvallend en mediageniek Kamerlid, dat het onder meer opnam tegen de rooklobby. Afgelopen zaterdag praatte ze in het radioprogramma Spijkers met Koppen over de impact van bedreigingen die ze krijgt. Ze wil professionele begeleiding zoeken, vertelde ze, om te leren omgaan met de online haat die ze als Kamerlid krijgt.

Gündogan staat ook bekend als grillig en solistisch, en maakte haar fractieleider Laurens Dassen de afgelopen tijd nerveus met ondoordachte plannen. Zo kondigde ze een initiatiefwet aan om de overwaarde van huizen te belasten na verkoop. De partijtop wist van niets. Gündogan trok het voorstel daarop weer in.

‘Privé niet altijd eerlijk’

De PvdA had op maandagmiddag nog een laatste gesprek met óók een onderzoeksbureau dat zo goed als zeker de opdracht krijgt om na te gaan wat er klopt van de meldingen tegen Gijs van Dijk (41) en de uitkomsten daarvan te toetsen aan de ‘erecode’ en de ‘gedragscode’ van de PvdA. Bij hem zou het gaan om vier meldingen van vrouwen, waarvan er één gaat over „seksueel overschrijdend gedrag” – Van Dijk zou een vrouw op een onaangename manier hebben omhelsd.

Net als Gündogan heeft Van Dijk volgens betrokkenen nog niet gehoord wat de klachten zijn. Zijn eigen verklaring op de dag van zijn aftreden, dat hij „in de privésfeer niet altijd eerlijk” was geweest, leek vooral te slaan op uitlatingen van kunstenares Tinkebell met wie Van Dijk een affaire zou hebben gehad en die vindt dat hij tegen haar heeft gelogen en heeft gemanipuleerd. Eén van de vier meldingen bij de PvdA zou van haar zijn.

Op televisie, bij de NOS, meldde zich na Van Dijks aftreden een ándere vrouw, die al in 2019 een klacht tegen hem had ingediend. De PvdA had dat laten onderzoeken, en verklaarde de klacht ongegrond – uit het onderzoek kwam dat het er eerder op leek dat Van Dijk last had gehad van haar dan andersom. In 2020 dreigde de PvdA met een kort geding als ze haar beschuldigingen niet van internet zou halen, en nog op vrijdag 4 februari – vier dagen voor Van Dijks vertrek uit de Tweede Kamer – overwoog het partijbureau om haar opnieuw „te doen stoppen”, zoals uit interne e-mails blijkt.

Van Dijk wist volgens betrokkenen dat dit speelde, maar niet dat PvdA-fractievoorzitter Lilianne Ploumen gesprekken had met vrouwen die óók contact hadden met de klaagster die volgens de PvdA ongelijk had gehad. Hij zat ziek thuis, hij had corona, en werd op dinsdag 8 februari om twee uur ’s middags gebeld door Ploumen over de meldingen. Die waren volgens haar „heel ernstig”, hij mocht niet meer het woord voeren namens de PvdA. Volgens sommigen is hij in dat telefoongesprek door Ploumen onder druk gezet om zijn Tweede Kamerzetel ter beschikking te stellen, volgens de woordvoerder van Ploumen was het Van Dijks eigen idee om op te stappen.

Timing valt op

De klachten kwamen net in de dagen dat het nieuws werd gedomineerd door het vertrek van Ajax-directeur Marc Overmars wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit nieuws maakt, evenals de onthullingen over seksueel wangedrag bij The Voice, veel los in Den Haag. En hoewel een direct verband niet te bewijzen is, valt de timing van het ingrijpen bij de PvdA en Volt op.

Lees ook: Zangeres Do: ‘Je wist het niet, John? Lieverd, je stond ernaast’

In een persmoment bij de plenaire zaal in de Tweede Kamer noemde Ploumen de verhalen die ze van de klaagsters had gehoord „aangrijpend”. „We moeten opkomen voor de vrouwen die zich onveilig voelen en elkáár beschermen.”

Het is de PvdA-top ondertussen duidelijk geworden dat Van Dijk het er niet bij zal laten zitten. Volgens betrokkenen wil hij eerherstel en als de klachten ongegrond blijken te zijn wil hij óók de mogelijkheid krijgen om terug te keren in de politiek. De PvdA laat weten dat het onderzoek „zo snel mogelijk” zal beginnen. Na het laatste gesprek op maandag met het onderzoeksbureau, gespecialiseerd in integriteitskwesties, zal het partijbestuur nog één keer over de exacte onderzoeksvraag vergaderen en de opdracht dan definitief geven.

Nilüfer Gündogan liet zondagnacht op Twitter weten dat ze „snel” zal reageren, „maar even niet”.