Welzijnswerk in het arme Feijenoord: grote ambities, veel conflicten

In het gebied Feijenoord op Rotterdam-Zuid verschijnt in januari 2018 een Leidenaar met grote ideeën. Hij is lang en altijd netjes in pak. Een man met charisma. Het is Anton van den Beukel (39), theoloog, jurist, politicoloog en sociaal projectleider. Met Stichting Humanitas komt hij het „wel-zijn” in Feijenoord verbeteren met 21 miljoen euro gemeentesubsidie.

Humanitas heeft de aanbesteding voor vier jaar gewonnen en heeft een ambitieus, vernieuwend plan. Om de economie van Feijenoord te versterken, moet er bijvoorbeeld een wijkbedrijf komen en een ‘lokale munt’: de Locoo. Kinderen krijgen gratis zwemles, indien ouders klusjes voor de wijk doen. De buurthuizen worden verbouwd en krijgen een hippe make-over.

Maar ‘Humanitas’ wordt een beruchte naam in de wijk en lokale politiek. De organisatie krijgt diverse conflicten in het gebied en begint met tegenvallende resultaten. In de zomer van 2019 doen (ex-)medewerkers een melding over mogelijke intimidatie en belangenverstrengeling. Ook rijst de vraag of de 21 miljoen euro subsidie geheel naar het welzijnswerk gaat.

In april moet Humanitas in Feijenoord plaatsmaken voor een andere welzijnsaanbieder. Welke, PIT010 of SOL, maakt de gemeente vrijdag bekend. „We zijn eruit geknikkerd”, concludeert Humanitas-bestuursvoorzitter Joost Zielstra die pas in augustus vorig jaar aantrad.

De zaak-Humanitas toont hoe de komst van een grote welzijnspartij voor frictie in wijken kan zorgen, en wat mis kan gaan bij de gemeentelijke uitbesteding. Het werkbedrijf en de lokale munt blijken bijvoorbeeld onhaalbaar; 1.500 kinderen krijgen wel gratis zwemles – maar of alle ouders klusjes doen, wordt niet bijgehouden.

Lees ook de reportage: Hoe keert ‘afvoerputje’ Feijenoord het geweld en de verloedering?

Na die roerige eerste fase is Humanitas nu al een tijd op de goede weg en zijn de jaarlijkse voortgangsdoelen gehaald, volgens Zielstra. Hij draagt het werk in Feijenoord graag „warm” over en hoopt in Hoek van Holland in Rotterdam wél door te kunnen met welzijnswerk. „Maar ons past bescheidenheid, er is veel gebeurd.”

Het systeem van aanbesteden

Achteraf is het opmerkelijk hoe Humanitas de welzijnsopdracht voor dit grote, kwetsbare gebied weet te winnen.

Met 77.000 inwoners is Feijenoord ongeveer even groot als Gouda. De Kop van Zuid en Katendrecht kennen hoogbouw en hogere inkomens, Bloemhof en Hillesluis sociale huur en armoede. Van de Feijenoorders heeft 60 procent een laag inkomen, 70 procent een migratieachtergrond. Vorig jaar waren er de avondklokrellen en een reeks schietpartijen.

Projectleider Anton van den Beukel kent Feijenoord begin 2018 persoonlijk nog niet, en het is zijn eerste baan in loondienst. Voor Humanitas in Rotterdam (2.500 medewerkers) is dit soort welzijnswerk nieuw. De stichting richt zich sinds 1959 op verzorging- en huisvesting van ouderen en maatschappelijk werk.

Op het laatste moment besluit Humanitas mee te doen aan de aanbesteding. Van den Beukel heeft „drieënhalve week” om een offerte met plan te schrijven, voor een gebied dat hij niet kent. Zo verwerft Humanitas 21 miljoen euro subsidie. Genoeg om te beginnen met een zelfstandig team van ongeveer dertig mensen in Feijenoord.

Een concurrent in de wijk

Het gemeentelijke beleid ‘Nieuw Rotterdams Welzijn’ moet de zelfredzaamheid en participatie van bewoners stimuleren. Uiteindelijk wil Humanitas zichzelf overbodig maken en krimpen als Feijenoord-team door te investeren in de wijk.

Maar een aantal organisaties in Feijenoord vindt juist dat Humanitas zich overal mee bemoeit en hen beconcurreert. De Afrikaanderwijk Coöperatie bijvoorbeeld runt sinds 2013 een wijkonderneming in een oud gemaal. Ze hebben een fietsenbank voor minima, een wijkkeuken, atelier en een schoonmaakdienst.

Van den Beukel zegt eerst dat de Coöperatie het werk én miljoenen van Humanitas zou kunnen overnemen. Maar dat gaat niet door, vertelt coördinator Annet van Otterloo. Van den Beukel vindt de wijkonderneming niet „ondernemend” genoeg.

Verder doet Humanitas zelf aan zaalverhuur en catering vanuit de buurthuizen – net als de Afrikaanderwijk Coöperatie al deed. Van Otterloo: „Het wrange is dat welzijnspartijen eerst zeggen samen te willen werken, maar uiteindelijk vormen ze dan een bedreiging voor de wijk.”

Van den Beukel noemt de aanpak achteraf „een bom in de welzijnsvijver”. Humanitas botst met „bestaande structuren” en „verdienmodellen van allerlei organisaties, stichtingen en bedrijven”, zegt hij. „Toen hebben we ook meteen gezegd, nou weet je wat: daar breken we in één keer doorheen. Als je dat niet doet, blijft dat gedonder je de hele tijd achtervolgen.”

Humanitas krijgt verschillende conflicten in Feijenoord. Met Stichting Atlas die huur moet gaan betalen in een buurthuis. Met twee vrijwilligers die zich onterecht beschuldigd voelen van illegale zaalverhuur, heling en diefstal. Met een buurtmoeder die van Humanitas tweeduizend handtekeningen moet verzamelen voor subsidie voor een eigen buurthuis – en niks krijgt omdat ze vervalst zouden zijn.

Aan het eind van het eerste jaar in Feijenoord klagen achttien boze insprekers in de gemeenteraad over Humanitas. In het gebied verschijnen ludieke proteststickers met de tekst ‘In humaanitas’.

Melding van intimidatie

Niet alleen buiten, ook binnen Humanitas rommelt het. Humanitas wil een platte organisatie zijn en Van den Beukel is een aardige man. Maar als hij ergens ontevreden over is, kan hij tegen collega’s uitvallen.

Over werkverhoudingen heeft hij strikte opvattingen. Sektarisch, noemen sommigen die. „Liegen betekent direct ontslag”, staat in het werkplan van Humanitas. Dat heeft hij bij één medewerker gedaan, vertelt Van den Beukel.

In juli 2019 doen (ex-)medewerkers intern een melding van „wantoestanden”. Zij spreken van een onveilige werkcultuur met intimidatie en ongezonde werkdruk. Ze noemen het vertrek van meerdere collega’s uit het team. De klokkenluiders willen nu niet reageren, of mogen dit niet volgens een vertrekregeling met Humanitas.

Bestuursvoorzitter Gijsbert van Herk laat de klacht onderzoeken door het onafhankelijke bureau Bezemer & Schubad. Ja, de melding van ongewenst gedrag is gegrond, concludeert dit bureau na gesprekken met de betrokkenen. De klagers zijn geïntimideerd door projectleider Van den Beukel. Het bureau vraagt zich af of hij geschikt is voor deze functie in een team.

Maar het bestuur van Humanitas legt deze conclusie van het zelf gelaste onderzoek naast zich neer. Bezemer & Schubad heeft geen aanvullend feitenonderzoek gedaan, is geen expert in arbeidsconflicten, en een gestresste projectleider is niet per se intimiderend, aldus het bestuur.

Lees ook het artikel: Rotterdam-Zuid gaat vooruit – maar niet zo snel als Noord

„Bizar” noemt Van den Beukel de onderzoeksconclusie achteraf. „Ze hebben mij één keer gesproken. Ze hebben de klagers gesproken. En that’s it.” „Direct” en „intern dominant” is hij wel, geeft hij toe. En sektarisch? „Dat kan het dus worden als ik ergens te lang zit”, zegt hij. „Ik denk dat een kracht is dat ik mensen tijdelijk kan enthousiasmeren, maar ik moet dus heel goed beseffen wat de begrenzing is.”

Geoormerkt welzijnsgeld

In de zomer van de melding zijn er ook financiële spanningen binnen Humanitas. De stichting moet 2 miljoen euro in kas hebben, anders gaat de bank „allerlei zekerheden” eisen, „met bijbehorend gedoe”, mailt Van den Beukel zijn team in mei 2019. Die „ondergrens” is in zicht.

Om te helpen, moet het team in Feijenoord „de broekriem” aanhalen, schrijft hij. Dat ligt gevoelig, want de 21 miljoen euro subsidie moet uiteindelijk verplicht aan het welzijnswerk worden besteed.

Van den Beukel is niet blij en protesteert bij het bestuur van Humanitas. „Maar wij moeten en kunnen wel tijdelijk bijdragen”, mailt hij zijn team. Waar het kan, moeten investeringen in Feijenoord „een aantal maanden” worden uitgesteld.

„Telkens weer worden facturen niet of veel te laat betaald”, mailt projectleider Caroline van Jaarsveld in Feijenoord in september 2019 over de stichting. „Dit maakt het lastig onze uitgaven te sturen en onze financiële situatie gezond te houden.” Collega’s raken zo „gedemotiveerd” en het team is „verre van daadkrachtig”.

Oppositiepartijen in de gemeenteraad horen ervan, en zijn al langer kritisch over Humanitas. Zij stellen het college van b en w in totaal zeventig raadsvragen. Ook over het geld: klopt het dat Humanitas „tekorten van de moederorganisatie” dekt met de subsidie voor Feijenoord? En dat dit leidt tot vertraging of minder welzijnswerk?

Het college ontkent. „Die geruchten kloppen niet”, staat in de beantwoording.

Heeft het college de raad hiermee verkeerd voorgelicht – een politieke zonde? „Weet ik niet”, zegt zorgwethouder Sven de Langen (CDA) vorig jaar tegen deze krant, inmiddels zorgbestuurder in Dordrecht. Hij wist van financiële problemen bij Humanitas, maar „niet zo precies”.

Alle bedrijfsonderdelen van Humanitas hebben uitgaven tijdelijk moeten „temporiseren”, geeft het huidige bestuur toe.

Daar komt bij dat Humanitas in Feijenoord in 2018 een flink bedrag aan subsidie níet besteedt, omdat niet alle doelen worden gehaald. Van het jaarbudget van 4,8 miljoen euro blijft dat jaar 820.000 euro over, dat doorschuift naar 2019. Eind dat jaar is nog steeds 385.000 euro over.

In 2020, tijdens corona, geeft Humanitas juist 275.000 euro te véél uit. Hoe kan dat in lockdowntijd? De verhuur- en horeca-inkomsten vallen weg, en er zijn extra kosten zoals een hulplijn, een „infokar” en buitenactiviteiten, zegt Humanitas.

Maar uiteindelijk, over vier boekjaren, is de 21 miljoen euro subsidie volgens het bestuur keurig naar Feijenoord gegaan – en niets naar de stichting. Zielstra: „Nul.”

‘Belangenverstrengeling’

De klokkenluiders melden ook dat Humanitas „grote bedragen” búíten Feijenoord uitgeeft, terwijl het doel is wijkondernemers te stimuleren. Van begin 2018 tot medio 2019 gaat het in totaal om 742.511 euro, hebben de melders uitgerekend.

Een voorbeeld van een bedrijf van buiten de wijk dat via via werk doet voor Humanitas, is marketingbureau Goodmorrow aan de Coolsingel in het centrum. „Merkwaardig”, vinden de melders, want Goodmorrow is het bedrijf van een naaste relatie: Michiel Lamens, de echtgenoot van Humanitas-projectleider Penny Nugteren. Hij werkt mee aan de communicatiestrategie rond bijvoorbeeld de munt Locoo, het lokale bemiddelingsbureau Nieuwe Banen en de website ‘Magie van Feijenoord’.

Formeel krijgt Goodmorrow die opdrachten via een vaste samenwerkingspartner, het Haagse concept- en ontwerpbureau Elastik. Penny Nugteren heeft Elastik bij Humanitas geïntroduceerd, Van den Beukel verstrekt de opdrachten, Elastik schakelt Goodmorrow weer in.

In totaal betaalt Humanitas van begin 2018 tot medio 2019 320.265 euro aan Elastik, volgens de klokkenluiders. Wat Goodmorrow daarvan heeft verdiend, kon NRC niet controleren. Elastik wil geen vragen beantwoorden, Lamens houdt het op „iets van 40.000 euro”.

Een vriend van Lamens helpt weer bij de verbouwing van de buurthuizen. In anderhalf jaar tijd betaalt Humanitas diens bedrijf 18.140 euro, volgens de melding.

Belangenverstrengeling, of de schijn daarvan, ziet het echtpaar niet. Lamens: „Er is heel hard voor gewerkt.” Nugteren: „We hebben dat gewoon open besproken met de directie van Humanitas.”

Bestuursvoorzitter Van Herk, oud-collega van Nugteren, heeft er geen problemen mee. Het huidige bestuur kijkt er anders op terug. „Basishygiëne” noemt Zielstra’s medebestuurder Ellis Kastelein het: „Het ruikt natuurlijk naar een clubje. Je organiseert je vrienden.” Zielstra: „Ik denk dat we kwalitatief blij waren. Maar dit zouden we nu niet meer willen.”

Lees ook het artikel: Het geplaagde Rotterdamse Oleanderplein (2020)

Van den Beukel noemt het werk met Goodmorrow achteraf „fout” van zichzelf. Uiteindelijk grijpt hij wel in, in mei 2020, in het kantoor van Goodmorrow. Als Lamens een presentatie begint over de strategie tot 2025, breekt Van den Beukel de sessie geërgerd af. Hij vindt de rol van Goodmorrow binnen Humanitas te groot geworden. In overleg stopt Lamens „per direct” met werk voor Humanitas, mailt Elastik begin juni aan Van den Beukel.

Het zet de werkrelaties binnen Humanitas in Feijenoord op scherp. Van den Beukel kampt al met de eerdere melding over intimidatie. Hij heeft al geruzied met het bestuur over de financiën. Hij wordt op non-actief gesteld en verlaat Humanitas eind 2020 met een onbekende schikking.

Nugteren verlaat de stichting per september vorig jaar. Nog diezelfde maand maakt de gemeente bekend dat Humanitas is afgevallen bij de nieuwe aanbesteding voor welzijn in de komende jaren.

Afgerekend

„We zijn afgerekend”, zegt bestuursvoorzitter Zielstra. Triest voor alle medewerkers in Feijenoord die de afgelopen jaren met hart en ziel hebben gewerkt, vindt hij. Hopelijk kunnen de meesten werk vinden bij de nieuwe welzijnsaanbieder.

Het is ook zonde omdat de prestaties van Humanitas het tweede jaar al zijn verbeterd – ónder Van den Beukel, zegt wijkregisseur Hammadi Ajmidar. „Ik zie in mijn wijk dat we worden omarmd. Als je wilt veranderen, krijg je eerst weerstand.”

Raadslid Natasha Mohamed-Hoesein van oppositiepartij Denk wil „een onafhankelijk onderzoek, met name naar de financiën” van Humanitas. Coalitiepartij D66 in Rotterdam wil een debat aanvragen, zegt raadslid Ingrid van Wifferen. „We hebben vaak om extra toezicht bij Humanitas gevraagd. Wát is hier gebeurd?”