Welke kletskoek klopt? Dat hangt af van wie het zegt

Vraagje: gelooft u de volgende – toegegeven, nogal wazige – uitspraak? „Ja, het is mogelijk om de dingen die ons kunnen confronteren uit te roeien, maar niet zonder hoop aan onze kant. Turbulentie ontspringt in de leemte waar transformatie is uitgesloten. Het is in ontwikkeling dat we opnieuw aangewakkerd worden.”

Bent u daar nog? Wat het antwoord ook is, u bevindt zich in het gezelschap van 10.195 proefpersonen in 24 landen die deze uitspraak ter beoordeling kregen, samen met een ander citaat dat al net zo vaag klinkt. Beide lappen tekst zijn ontsproten aan de New Age Bullshit Generator, een site die op commando soortgelijke uitspraken uitbraakt.

De vragenlijst was onderdeel van een grote psychologische studie, gepubliceerd in het vakblad Nature Human Behaviour, naar het ‘Einstein-effect’: het verschijnsel dat mensen uitspraken eerder geloven als ze van een autoriteit afkomstig zijn.

Halflange grijze lokken

„Het is deel van mijn promotie-onderzoek naar de psychologie van religiositeit”, zegt eerste auteur Suzanne Hoogeveen van de Universiteit van Amsterdam. Het was al bekend dat religieuze mensen uitspraken eerder geloven als ze van een religieuze autoriteit afkomstig zijn, wat je kunt uitleggen als een vorm van het Einstein-effect. „Maar wij wilden graag weten of het uitmaakt of de bron een wetenschapper is, of een religieuze autoriteit, en welke rol de religie van de ontvanger daarbij dan speelt.”

Ja, het is mogelijk om de dingen die ons kunnen confronteren uit te roeien, maar niet zonder hoop aan onze kant. Turbulentie ontspringt in de leemte waar transformatie is uitgesloten. Het is in ontwikkeling dat we opnieuw aangewakkerd worden

Een van de twee uitspraken

Dus werd in de enquête de newagekletskoek toegeschreven aan ofwel een wetenschapper, of een spiritueel leider. De helft van de proefpersonen kreeg een zekere ‘Edward K. Leal’ als bron, een fictieve wetenschapper wiens zwart-witportret naast de tekst stond (eigenlijk een foto van de echte natuurkundige Enrico Fermi). De andere helft kreeg hetzelfde citaat, maar dan afkomstig van ‘Saul J. Adrian’, een glimlachende en ook al fictieve man met halflange grijze lokken (eigenlijk de newageschrijver en kunstenaar José Argüelles).

Proefpersonen in landen als China, Japan, India, Israël en Nederland vulden de enquête in, waarbij ze het waarheidsgehalte van de uitspraak moeten beoordelen. Daarnaast moesten ze vragen beantwoorden over hun religieuze of spirituele neigingen.

We worden geroepen om de kosmos zelf te verkennen als een grensvlak tussen geloof en empathie. We moeten leren hoe we een authentiek leven kunnen leiden in de aanwezigheid van wanen. Het is in verfijning, dat we worden geleid

Een van de twee uitspraken

Zoals te verwachten verschilde de religiositeit sterk per land. Maar tot de verrassing van de onderzoekers werd ‘wetenschapper’ Edward K. Leal overal het meest geloofd, zelfs door mensen die als zeer religieus of spiritueel uit de bus kwamen. De spirituele autoriteit Saul J. Adrian kreeg duidelijk minder voordeel van de twijfel, al was dat voordeel wél groter bij religieuzen dan bij atheïsten.

„Dat verbaasde ons wel”, zegt Hoogeveen, en eigenlijk vindt ze het ook wel hoopgevend dat wetenschappers ook in deze tijden van toenemende wetenschapsscepis nog altijd als betrouwbaar gelden.