De noodkreet uit de gesloten jeugdhulp is een roep om actie

De 22-jarige Jason, hoofdpersoon in de bekroonde documentaire Jason, heeft een missie. Zijn missie is gesloten jeugdhulp stopzetten, omdat die voor hem minstens zo traumatiserend was als de trauma’s voor die tijd. Hij heeft samen met stichting Het Vergeten Kind inmiddels meer dan 110.000 handtekeningen verzameld. De Tweede Kamer heeft een motie aangenomen en praat maandag 7 februari over vervolgstappen. Jasons ervaringen worden al jaren ondersteund door wetenschappelijke inzichten. Maar daarvoor is, ook al vóórdat gesloten jeugdhulp werd ingevoerd, weinig aandacht.

Een groot deel van de jongeren wordt gesloten geplaatst door wachtlijsten en het ontbreken van passende hulp. Jason, die suïcidaal was als gevolg van ervaringen met seksueel misbruik en huiselijk geweld, wilde hulp in de vorm van therapie, maar kwam tot zijn verbijstering in een gevangenis-setting terecht. Uit onderzoek blijkt dat kinderrechters vaak beslissen tot plaatsing in gesloten jeugdhulp omdat alternatieven ontbreken en thuis blijven geen optie is.

De gesloten jeugdhulp wordt nu gebruikt als vergaarbak voor jongeren die nergens meer terecht kunnen. Vooral pubers die ‘moeilijk’ zijn, dreigen af te glijden of een gevaar zijn voor zichzelf, zoals Jason, komen er terecht. Als jongeren eenmaal in de gesloten jeugdhulp beland zijn, komen ze er moeilijk weer uit. Zo is er een tekort aan verblijfplekken voor jongeren die uit de gesloten jeugdhulp kunnen vertrekken.

Onbehandelbaar

Jongeren worden in gesloten jeugdhulp besmet met het stigma ‘on(be)handelbaar’, wat negatief uitpakt omdat professionals met negatieve verwachtingen minder positieve resultaten bereiken. Dit effect wordt versterkt door alle problemen die jongeren in hun leven tot dan toe hebben meegemaakt. Dit was ook het geval bij Jason. Hij wordt tijdens zijn verblijf in de gesloten jeugdhulp behandeld als een tikkende tijdbom, niet als mens.

Dit dehumaniseren van jongeren waarbij de nadruk, vanuit onmacht, ligt op het beheersen in plaats van op het oplossen van problemen is een risico. De focus op beheersing van risico’s in plaats van op het oplossen van problemen is niet effectief en werkt averechts. Bij Jason waren hulpverleners bijvoorbeeld vooral gericht op het afpakken van een mesje. Terwijl het veel effectiever is om hem te leren waarom hij snijdt en welke andere opties er zijn om controle te houden en spanning te verminderen.

Al voor de invoering van de gesloten jeugdhulp in 2008 wezen wetenschappers erop dat dit niet de oplossing was, maar dat er moest worden ingezet op passende hulp. In plaats van jongeren met problemen op te sluiten tégen hun behoeften in én tegen beter weten in, moeten we het hulpaanbod aanpassen vóór hun behoeften en met kennis over wat werkt. Zo weten we dat bij ernstige problemen intensieve hulp nodig is. Dergelijk aanbod is er, maar te weinig en wordt vaak te duur gevonden. Dan wordt toch eerst (goedkopere) lichtere hulp geboden die vervolgens de problemen verergert en leidt tot crisisplaatsingen.

Lees ook: Hoe de veerkrachtige Jason strijdt voor een betere jeugdzorg

Er is maar een hele kleine groep jongeren waarvoor geslotenheid echt nodig is. Bouw daarom de gesloten jeugdhulp zo snel mogelijk af en investeer in het ombouwen van residentiële jeugdhulp naar kleinschalige voorzieningen. Onderzoek laat zien dat niet alleen jongeren, maar ook ouders en hulpverleners dit kleinschalige verblijf als positief ervaren.

Als gesloten jeugdhulp wordt ingezet, moet deze in het teken staan van opvoeding, en een leefsituatie bieden die zoveel mogelijk aansluit bij die buiten de muren. Jasons ervaringen met kamerplaatsing, visitatie en het feit dat hij geen onderwijs op zijn niveau kon volgen, stroken niet met deze internationale en Europese kinderrechtennormen.

Zo kleinschalig mogelijk

Als er al beperkende maatregelen nodig zijn, moeten die worden toegepast in een veilige en geborgen omgeving die berust op positieve relaties met het personeel, waarin de waardigheid en fysieke integriteit van jongeren worden gerespecteerd. Om die positieve relaties te kunnen opbouwen, dient het verblijf zo kleinschalig mogelijk zijn. Ook de commissie-De Winter pleitte in 2019 al voor kleinere groepen om geweld tegen jongeren te voorkomen.

Goede gesloten jeugdhulp bieden kan alleen met goede hulpverleners. Daar is meer voor nodig dan nu doorgaans het geval is. Het gaat om jongeren met moeilijk te hanteren gedrag, dat vergt ervaring en specialistische vaardigheden. Om die te ontwikkelen zijn veel betere arbeidsomstandigheden nodig, evenals coaching on the job. Zorg voor goede ondersteuning van hulpverleners zodat zij een positieve ontwikkeling bij jongeren kunnen stimuleren.

De noodkreet van Jason is belangrijk en benadrukt nogmaals dat actie hoognodig is. Het biedt de kans om nu samen met Jason en andere jongeren te kijken hoe hulp zo kan worden vormgegeven dat die aansluit bij hun behoeften. Die kans mogen we niet voorbij laten gaan.