Eating or heating : voor miljoenen Britten is het leven onbetaalbaar geworden

Een paar blikken corned beef zou hij heel fijn vinden. Daar maakt John Stone dan een soort hachee van, met aardappelen en ui. „Dat is heerlijk én het is goed voor je. Voedzaam.” Hup, daar gaan nog twee blikken vlees in de boodschappentas, waar ook al pasta, bonen en een fles shampoo in zitten.

John Stone is 76 jaar. Hij draagt een bril met dikke glazen en een petje. En hij heeft de laatste tijd problemen om rond te komen. Samen met een vriend komt hij elke twee weken hier langs, bij de voedselbank in Smethwick, een plaatsje dat is vastgegroeid aan Birmingham, in de Engelse West Midlands.

Stone heeft zijn hele leven gewerkt als chauffeur voor leveranciers van fish and chips. Maar met de huidige stijgende energieprijzen is zijn pensioen niet meer genoeg. „Ik betaalde voor gas en licht zo’n 45 pond, maar dat is omhoog gegaan naar 70 pond per maand.” Omgerekend een stijging van ongeveer 30 euro per maand.

Hier bij de Salma Foodbank in Smethwick doen oprichter Imran Hameed en zijn vrijwilligers er alles aan om de mensen in elk geval van eten en andere basisboodschappen te voorzien. De rekken in de kleine loods reiken tot het plafond: ze staan vol met blikken bonen, soep en pakken houdbare melk.

Volgens Hameed is de aanloop de laatste maanden met zo’n 20 procent toegenomen. „De reden dat mensen bij ons komen, is veranderd. In plaats van door ontslag, of late uitbetalingen van salarissen, hoor ik nu vaker dat ze in de knel komen door de energieprijzen.”

Het Verenigd Koninkrijk zit midden in een cost of living crisis, waarbij de vaste lasten voor het eerst in een generatie fors stijgen. De kosten voor gas en licht nemen toe, net als de prijzen van levensmiddelen, kleding en brandstof voor de auto.

De inflatie bedroeg afgelopen december 5,4 procent: het hoogste percentage in dertig jaar. En de voorspellingen zijn dat die inflatie dit jaar doorstijgt naar 7,5 procent. Daar komt in april ook nog een stijging van de sociale premies bij, die de regering heeft ingesteld om de hogere kosten voor de gezondheidszorg door de coronacrisis te kunnen betalen.

Energie 54 procent duurder

Nu al heeft zo’n 2,5 miljoen van de Engelse huishoudens moeite om de energierekeningen te betalen. Dat aantal zou volgens voorspellingen de komende maanden verdubbelen, omdat ook de prijzen verder doorstijgen. Afgelopen donderdag werd bekend dat de maximale prijs voor de energierekening voor consumenten met 54 procent stijgt, een record. Energietoezichthouder Ofgem bepaalt de maximumprijzen die energieaanbieders aan huishoudens mogen berekenen, en de jaarlijkse gemiddelde kosten voor een huishouden mogen per april met bijna 700 pond (840 euro) stijgen.

Dat is veel geld voor de klanten van de Salma Foodbank. Peter James, die samen met zijn vriend John Stone naar de voedselbank is gekomen, zegt het zo: „Wij moeten kiezen tussen het verwarmen van onze woning of eten kopen. Eating or heating. James, een gedrongen man met een vissersmutsje, heeft een prepaid energiemeter waarbij hij vooruit moet betalen. „Ik zet er 40 pond per maand op, dat was altijd genoeg. Nu doe ik daar nog maar tweeënhalve week mee.”

Duurdere energie is de grootste oorzaak van de prijsstijgingen. En die trend mag dan internationaal zijn, het Verenigd Koninkrijk ondervindt er meer last van dan gemiddeld, zegt plaatsvervangend directeur Robert Joyce van het Institute for Fiscal Studies (IFS), een economisch onderzoeksinstituut in Londen. „Allerlei factoren zaten tegelijkertijd tegen wat de energieprijzen betreft.” Zo was er vorig jaar een brand in een grote centrale die stroom uit Frankrijk importeert. En het was maandenlang windstil, waardoor het gebrek aan windenergie, normaal goed voor een kwart van de energie, met duur gas moest gecompenseerd.

Het Verenigd Koninkrijk is – net als Nederland – sterk afhankelijk van gas, ook voor de elektriciteitsvoorziening. En het VK heeft relatief weinig gas op voorraad, minder nog dan Nederland. „Typisch voor de Britse markt is ook dat veel huizen nog altijd op gas koken. En onze huizen zijn vrij slecht geïsoleerd, wat ook niet meehelpt”, zegt Joyce. Een subsidieprogramma om bewoners aan te moedigen hun huizen te isoleren, is vorig jaar stopgezet, terwijl nog maar 10 procent van de beoogde 600.000 huizen is geïsoleerd.

Bij de voedselbank kan John Stone hierover meepraten. Ze hebben net de buitenkant van zijn gemeenteflat gerenoveerd, wat iets helpt, maar de ramen en deuren tochten nog steeds. De centrale verwarming heeft hij al maanden niet meer aan gehad: dat kan hij immers niet betalen. „Ik doe twee broeken aan en twee jassen. Het is soms buiten warmer dan binnen.” Hij gaat om zes uur ’s avonds naar bed om warm te blijven.

Stone en zijn vriend James geven de schuld vooral aan de grote energiebedrijven. Stone: „Hun aandeelhouders willen geld zien. Heb je die lui ooit horen zeggen: zo is het wel genoeg? Nee, ze willen altijd meer.” James: „Zo is het. En helaas zijn het altijd de arme ouderen die het slachtoffer zijn.”

Sinds begin 2019 heeft het VK een systeem waarbij toezichthouder Ofgem twee keer per jaar de maximumprijzen voor energie vaststelt, om zo energiebedrijven tot competitie te dwingen. Met lagere energieprijzen werkte dit goed, en kwamen er kleinere aanbieders met aantrekkelijker aanbiedingen voor consumenten. Maar nu de prijzen stijgen, zijn de afgelopen maanden enkele tientallen energiebedrijven failliet gegaan, omdat ze die hogere prijzen door het wettelijke maximum niet meteen mogen doorberekenen aan hun klanten en zelf geen financiële buffers hebben.

Vooral steun voor middenklasse

Dit systeem, met twee keer per jaar een aanpassing van de maximumprijzen in april en oktober, is ooit ontworpen met een heel ander doel, zegt Robert Joyce van het IFS, namelijk het breken van de macht van de grote aanbieders. „Nu zou je kunnen zeggen dat door dit systeem in elk geval een deel van de financiële pijn voor consumenten is vertraagd. Of dat slim is, is maar de vraag. Veel hangt af van hoe de overheid met de stijgende prijzen omgaat.”

Donderdag maakte minister van Financiën Rishi Sunak bekend dat hij 9 miljard pond (10,7 miljard euro) uittrekt om de hoge energierekeningen te compenseren. Hij verdeelt de miljarden over twee maatregelen: in oktober wordt bij alle huishoudens 240 euro gekort op hun energierekeningen – een korting die overigens moet worden terugbetaald. En bewoners van huizen uit de laagste categorie van de gemeentebelasting krijgen nog eens 180 euro korting.

Vooral die algemene korting is een gemiste kans om specifiek de armste huishoudens te ontzien, vinden ze bij het IFS. Robert Joyce: „Als je bijvoorbeeld de uitkeringen zou verhogen met hetzelfde percentage als het recentste inflatiecijfer, raak je precies degenen die het geld het hardst nodig hebben. Zo’n regeling bestaat ook al, alleen op basis van oude inflatiecijfers. Dit jaar gaan de uitkeringen maar met 3,1 procent omhoog: een gedateerd percentage.”

Lees ook: Britse roep om extra belasting nu Shell weer miljarden verdient

Dit zijn nu eenmaal geen rationele, maar politieke besluiten, zegt Joyce ook. De regering wil graag laten zien dat ze oog heeft voor de middenklasse. „Dat is hun electoraat. Maar als overheid geld uitdelen dat je later terug moet zien te krijgen, is riskant. Want vind maar eens een goed moment om je kiezers te laten terugbetalen.” Volgens minister Sunak zouden de Britten die 200 pond vanaf 2023 moeten gaan terugbetalen, met steeds 40 pond per jaar. Maar of dat ervan komt? Verkiezingen staan nu voor 2024 gepland, maar met premier Boris Johnson die al weken onder zware druk staat, zou dat zomaar eerder kunnen zijn.

Boodschappen op afbetaling

De financiële extraatjes zijn volgens analisten hoe dan ook niet genoeg om de onderste inkomens de komende maanden te compenseren. Alle prijzen stijgen verder, ook boodschappen en benzine. Sommige Britse supermarkten bieden nu zelfs boodschappen op afbetaling aan. Iceland, een supermarktketen met veel diepvriesproducten die is gericht op gezinnen met lagere inkomens, biedt de mogelijkheid aan om boodschappen tussen de 25 en 75 pond met 10 pond per week af te betalen. De adder onder het gras is dat ze hierover rente vragen: zo’n 3 pond op een kar boodschappen van 75 pond.

In Smethwick komt bij het JobCentre, een soort UWV-kantoor, Bailey Brighton net naar buiten gelopen, een jonge vrouw met zwart leren jasje en muts. Ze kwam niet voor werk, maar heeft een voucher gehaald voor de voedselbank. Brighton leeft van een uitkering, ze heeft al jarenlang psychische problemen. Elke maand krijgt ze ongeveer 300 pond (355 euro) op haar rekening gestort. Daar is haar huur dan wel al afgetrokken. „Daar moet ik het mee zien te doen. Ik was elke vier weken zo’n 90 pond kwijt aan gas, water en licht, maar dat is nu meer: ongeveer 30 pond per week.”

De hogere kosten leveren Brighton ook extra stress op. Ze heeft onder andere schulden bij energieleverancier SSE, die haar steeds aanmaningen blijft sturen. „Betaal dit, betaal dit nu, anders komen we beslag leggen op je spullen. Ik heb al gebeld om te zeggen dat ik kwetsbaar ben en worstel om rond te komen. Maar de brieven blijven komen.” Ze probeert om extra op te letten in huis, om lampen niet zomaar te laten branden en minder water te gebruiken. Het is niet genoeg.

Van de overheid verwacht Bailey Brighton weinig, daar is ze „een paar jaar geleden mee opgehouden”. Ze is wel eens naar het JobCentre gegaan om aan te geven dat ze het niet redt met haar uitkering. „Ik had helemaal niks meer: geen geld en geen eten. Toen kreeg ik een tientje waar ik dan een maand boodschappen van moest doen.” Gelukkig heeft ze nu de voedselbank ontdekt, zegt ze. „Met een beetje geluk krijg je daar een tas vol boodschappen waar je een paar weken van kunt leven.”