Dansen op het koord tussen de Kievse technoclub en oorlog met Rusland

Het eerste dat ik lees als ik wakker word, zijn de berichten van vrienden uit het buitenland die zich zorgen maken om de dreigende krantenkoppen over de Russische troepenopbouw aan de grens met Oekraïne. De voorspellingen lopen uiteen: er kan een aanval komen uit het noorden op de hoofdstad Kiev, waar ik nu woon, maar ook uit het oosten of zelfs uit het zuiden. Het voelt een beetje surrealistisch. Maar ik ben al sinds het begin van de Russische agressie in 2014 aan het idee gewend dat mijn land in voortdurende staat van oorlog leeft. Ergens in mijn achterhoofd zat altijd het gevaar van een mogelijke escalatie.

Bij het ontbijt scroll ik door sociale media. Mijn vrienden bespreken wat er bij een noodevacuatie in je rugzak moet. Ik lees wat overlevingstips in noodsituaties. Wist u dat auto’s u bij een beschieting niet tegen de kogels beschermen, zoals in films te zien is, of dat de metro van Kiev als schuilkelder kan dienen? De verontrustende berichten maken plaats voor enige opluchting bij foto’s van vliegtuigen uit bevriende landen die ons wapens hebben gebracht. Het zijn vliegtuigen uit de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Polen, Litouwen, Estland, Letland, Tsjechië. Er zijn berichten dat Nederland onze zwaargewonde veteranen heeft opgevangen en helpt bij hun revalidatie.

In coronatijd ben ik helaas nogal lui geworden en niet meer regelmatig gaan joggen. Dom, want in deze tijden van gevaar is het beter om lichamelijk in goede conditie te zijn. Ik lees hoe je je kunt inschrijven voor de territoriale verdediging van Kiev en waar je EHBO kunt leren, en zie oproepen tot donaties aan het fonds dat via crowdfunding het Oekraïense leger helpt.

Land van tarwe en honing

Mijn ongerustheid verdwijnt als ik met collega’s praat. Ik werk bij een ngo die opkomt voor de rechten van veteranen. Ik kwam er in 2015 als vrijwillig advocaat om het Oekraïense leger te helpen. Nadat ik had gedemonstreerd op Maidan en Rusland Oost-Oekraïne binnenviel, durfde ik niet zelf naar het front te gaan. Maar ik wilde íets doen, omdat iets doen altijd beter helpt tegen angst dan thuis zitten en het nieuws lezen. De nationale regering was destijds slecht georganiseerd en gedemoraliseerd, en deze ngo gaf gratis juridische hulp aan soldaten en hun families. Dagelijks kreeg ik honderden telefoontjes van soldaten die over van alles advies vroegen, van wettelijke basisrechten tot het verkrijgen van de status van oorlogsveteraan of -invalide. Ook kwamen weduwen en ouders van gesneuvelde soldaten naar ons kantoor om de documenten voor te bereiden die nodig waren voor financiële ondersteuning. De hartverscheurende verhalen die ik daar hoorde maakt het tot zwaar werk. Sinds 2017 ben ik hier hoofd communicatie.

Lees ook deze reportage: ‘In Marioepol zijn we klaar om te doden en te sterven’

Er zijn in Oekraïne nu 400.000 veteranen. Ik vind ze steeds weer verbazingwekkend kalm. Ze zijn vol vertrouwen dat het Oekraïense leger zal terugvechten en ons kan beschermen. Dankzij onze gesprekken kan ik me aan de wanhoop ontworstelen en voel ik me wat standvastiger. Toch valt het niet mee dat enthousiasme ons enige schild is. Onze militairen benadrukken dat Oekraïne steun van andere landen nodig heeft om zich te beschermen, oftewel meer wapens en trainingen, en invoering van zwaardere sancties tegen de Russische Federatie. In 1994 heeft Oekraïne zich een vreedzaam land getoond toen het zijn kernwapens ontmantelde, terwijl het ten tijde van het Sovjet-rijk de derde kernmacht ter wereld was. In ruil hiervoor kreeg het van het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Rusland veiligheidsgaranties voor zijn territoriale integriteit. Als zo’n afspraak zomaar kan worden geschonden, schept dit dan ook geen gevaarlijk precedent voor de rest van de wereld?

Omdat ik dit artikel voor een buitenlands publiek schrijf, probeer ik te bedenken hoe ik lezers kan interesseren voor Oekraïne. Ons land voorziet de wereld van tarwe en honing, Oekraïense IT-specialisten hebben software en apps ontwikkeld die over de hele wereld worden gebruikt en in de vierde aflevering van And Just Like That draagt Charlotte een fraaie pyjama van het Oekraïense merk Sleeper. Kiev heeft verdraaid lekkere koffie, coole techno-raves en er is ook alweer voor de negende keer de jaarlijkse Gay Pride gehouden. Onze jonge filmmakers winnen inmiddels prijzen op internationale filmfestivals, zoals met Atlantis (2019) van Valentyn Vasyanovych of Stop-Zemlia (2021) van Kateryna Gornostai.

Russische fabels

We leren eigenlijk nog maar net hoe we onszelf aan de wereld kunnen presenteren. Maar vanwege de voortdurende noodzaak om weerstand te bieden aan een autoritair buurland dat andere landen in ruil voor hun loyaliteit met olie en gas chanteert, is dat vaak niet zo makkelijk. Rusland heeft door de jaren heen kans gezien een enorm aantal fabels over Oekraïne te verspreiden en zelfs twijfel te zaaien of zijn eigen aanval op de Oekraïense democratie en soevereiniteit wel heeft plaatsgevonden. In de media en op de sociale netwerken verspreidt zich het verhaal dat Oekraïne een mislukte nepstaat is, dat wij niet onafhankelijk kunnen zijn en dat wij voorbestemd zijn om voor altijd in de ‘Russische invloedssfeer’ te blijven.

Soms snap ik niet dat andere landen aarzelen Rusland als agressor te zien. Zeker in Nederland, waar de agressie van Rusland in Oekraïne nota bene aan zoveel Nederlanders het leven heeft gekost tijdens de MH17-ramp. En ik zag niet aankomen dat het vooral conservatieve regeringsleiders zijn die aan onze kant staan. Ik ben opeens heel blij met Boris Johnson als premier.

Mijn dramatische bespiegelingen over de noodzaak om mijn land te redden komen op buitenstaanders misschien wat vreemd over. Maar dit zijn mijn oprechte emoties. Ik denk dat miljoenen Oekraïners met ditzelfde gevoel besloten om gezamenlijk te vechten voor onze toekomst in een democratisch, vrij land. Tijdens de Maidan-revolutie in 2014 zag ik met eigen ogen de enorme collectieve kracht waar onze samenleving toe in staat is, miljoenen mensen die de straat op gingen voor democratie, rechtsstaat, gerechtigheid, de Europese koers van Oekraïne, en dat raakte me tot op het bot. Het was onze roep om democratie en vrijheid die Rusland besloot te onderdrukken door troepen naar het oosten van ons land te sturen en de Krim in te lijven. Waarschijnlijk omdat Poetin bang is dat de Russen ooit hetzelfde doen.

‘Verrader van het vaderland’

Op zwakke momenten denk ik terug aan mijn opa Vasily Lysenko, die in de 20ste eeuw in de Oekraïense Sovjet-republiek nog veel ergere geschiedenissen heeft overleefd. In 1932, toen hij zes jaar was, ontvluchtten mijn opa en zijn familie hun dorp in Noordoost-Oekraïne om te ontkomen aan de Holodomor, de genocide-door-hongersnood op de Oekraïners bedacht door Jozef Stalin, die 3,5 miljoen mensen het leven kostte. Als tiener keerde Vasyl terug naar zijn geboortegrond en zag een half leeg dorp, uitgeput door honger en dood. Algauw werd hij door de nazi’s opgepakt en als Ostarbeiter in een dwangarbeiderskamp geplaatst. Hij wist nog dat hij in een goederenwagon naar Duitsland was vervoerd. Met zoveel mensen en zo weinig ruimte moest iedereen staan en kon niemand omvallen; de lijken van de mensen die de rit niet overleefden werden uit de trein gegooid. In het werkkamp legde hij spoorbielzen en was hij altijd uitgehongerd. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was Vasyl 19 jaar. Het enige dat hij wilde was terug naar Oekraïne, naar zijn familie, maar de Sovjetautoriteiten brandmerkten hem als ‘verrader van het vaderland’ omdat hij gevangen had gezeten en stuurden hem rechtstreeks naar werkkampen in Siberië om bomen om te hakken, zonder dat hij zelfs maar eerst naar huis mocht. En door dat stigma van ‘verrader’ viel het vele jaren later voor mijn vader nog niet mee om naar universiteit te gaan.

Lees ook: Hoeveel is Oekraïne het Westen waard?

’s Avonds worden de gebruikelijke verhalen van mijn vrienden op Instagram afgewisseld door de post van een hippe technoclub in Kiev, bekend als veilige plek voor de lhbtiq+-gemeenschap en bezoekers in buitenissige sexy kostuums. De club post over de Russische troepenopbouw aan de grens, vraagt iedereen om eensgezind te zijn, en elkaar te steunen.

Na mijn werk tref ik in een café een paar buitenlandse journalisten die naar Kiev zijn gekomen. De laatste weken zijn er veel naar ons land gekomen om de gebeurtenissen te verslaan en ze zijn op zoek naar een tolk en een plaatselijke gids. „Wauw, wat een coole stad is Kiev! Als het niet wordt gebombardeerd, kom ik hier van de zomer beslist weer heen”, zegt een van hen. „Wauw, dat hoor ik graag. Kom alsjeblieft nog eens”, antwoord ik.