Ombudsman van de EU veroordeelt omgang met sms’jes Von der Leyen

Ook een sms-bericht kan een relevant overheidsdocument zijn, en daarom onder de Europese regels voor documentatie vallen en opgevraagd worden in een Wob-verzoek. Dat schrijft de Ombudsman van de Europese Unie vrijdag in een scherpe veroordeling van de omgang van de Europese Commissie met openbaarheidsverzoeken, die volgens haar neerkomt op ‘wanbeheer’. Met dat oordeel voegt de Ombudsman zich bij de groeiende kritiek op de gebrekkige documentatie en transparantie bij de Commissie.

De vrijdag gepubliceerde aanbeveling richt zich primair op Wob-verzoeken naar het sms-contact tussen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en de topman van farmaceut Pfizer, Albert Bourla. Waar de Commissie volhoudt dat deze sms’jes om hun ‘kortlevende karakter’ niet hoeven te worden opgeslagen of gedeeld, benadrukt EU-Ombudsman Emily O'Reilly dat de berichten wel degelijk onder de Europese transparantiewet vallen. In de berichten, waarover de New York Times in april 2021 schreef, zouden Von der Leyen en Bourla contact hebben gehad over leveringen en contracten van coronavaccins.

Lees ook: Het stond er echt: geen e-mails aangetroffen. Brussel versnippert bewust informatie

Hoewel O’Reilly erkent dat niet alle sms’jes bewaard hoeven te worden, moet dat wel degelijk gebeuren als ze relevante informatie bevatten. „Als het gaat om het publieke recht op toegang tot EU-documenten is de inhoud van het document van belang en niet het apparaat of de vorm”, aldus de Ombudsman. „Als sms-berichten betrekking hebben op EU-beleid en -besluiten, moeten ze worden behandeld als EU-documenten.” Ze verzoekt de Commissie opnieuw op zoek te gaan naar de relevante sms-berichten en ze waar relevant te publiceren.

Zwaarste middel

Een aanbeveling is het zwaarste middel dat de EU-Ombudsman, die klachten over Europese instellingen in behandeling kan nemen, heeft om ander beleid af te dwingen. Of de Commissie zich iets van de kritiek aantrekt blijft echter onzeker. In een eerste reactie zegt een woordvoerder dat de Commissie de aanbeveling bestudeert en binnen drie maanden met een reactie komt.

Het is niet voor het eerst dat de Commissie kritiek krijgt om haar archiveringsbeleid en haar omgang met Wob-verzoeken. In november onthulde een groep Europese kranten, waaronder NRC, dat de Commissie op grote schaal documenten over gevoelige belastingafspraken heeft verwijderd. Het dagelijks bestuur van de EU maakt bovendien gebruik van software die e-mails van ambtenaren automatisch verwijdert, tenzij ze door henzelf als ‘relevant’ zijn aangemerkt. De criteria daarvoor zijn echter nergens vastgelegd, waardoor ambtenaren zelf kunnen besluiten iets als ‘privé’ te beschouwen en te verwijderen.

De praktijk maakt het voor het grote publiek en journalisten nog lastiger zicht te krijgen op Europese besluitvorming, die toch al regelmatig onder vuur ligt om een gebrek aan transparantie. Dat is in het bijzonder zo bij de afspraken over coronavaccins tussen Brussel en de grote farmaceuten – waarover de beruchte sms’jes van Von der Leyen gaan. Nog altijd is weinig duidelijk over de prijs die voor de vaccins is betaald of over de details rond aansprakelijkheid en leveringsafspraken.

Transparantieregels

Bij de EU-Ombudsman loopt een breder onderzoek naar de wijze van archivering van de Commissie. Op vragen van Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) antwoordde Eurocommissaris Vera Jourova (Transparantie) onlangs nog dat tekstberichten uitgezonderd zouden zijn van Europese transparantieregels. In een reactie schrijft In ’t Veld nu dat de omgang met de ‘Pfizer-sms’jes’ duiden op een „groter probleem met de democratische controle. Wanneer de uitvoerende macht, een regering of - in dit geval - de Europese Commissie zich probeert te onttrekken aan de controlerende macht van een gekozen volksvertegenwoordiging, dan moeten bij die laatste alle alarmbellen afgaan.”