Yorick Goldewijk, tot voor kort had vrijwel niemand van hem gehoord in kinderboekenland. Maar dat is plotsklaps veranderd nu zijn jeugdroman Films die nergens draaien op de shortlist prijkt van de nieuwe Vlaamse literatuurprijs de Boon voor de beste kinder- en jeugdliteratuur. Alle reden om dit boek van deze nieuwkomer onder de literaire loep te nemen.
Wat direct opvalt, Goldewijk trekt gedurfd zijn eigen plan. Films die nergens draaien wijkt prettig af van al die stapels realistische verhalen waarin eigentijdse jeugdige ik-vertellers op lichtvoetige toon verslag doen van hun geworstel met hun alledaagse beslommeringen. Niet dat Goldewijks protagonist niet met het leven overhoop ligt. Cato (12) is als verweesd kind zelfs het prototype zoekende ziel: haar moeder stierf toen zij het levenslicht zag; haar sindsdien gebroken vader gaat ‘als een lege huls door het leven’. Evengoed zet Goldewijk Cato direct vanaf het begin neer als een levensecht meisje. Zo klinkt haar boosheid op de wereld, waarin zij en haar moeder niet allebei kunnen bestaan, oprecht en invoelbaar: ‘Alsof de werkelijkheid al vanaf het moment dat ze werd geboren, had besloten haar vijand te zijn.’ Door die eenzame strijd is Cato een einzelgänger, een dromer die gewapend met haar fototoestel nieuwsgierig zoekt naar dingen waar je aandacht niet als vanzelfsprekend naar toegaat: ‘Daar vond ze een hele wereld, verstopt in het volle zicht.’
Tijdreisavonturen
Dit suggestieve zinnetje staat er niet toevallig. Net als Goldewijks lyrische beschrijving van de herfst (‘Alles wat vroeger was, alles wat later zou zijn. En alles van nu, dat voor je neus al aan het voorbijgaan was’) loopt het subtiel vooruit op Cato’s magische tijdreisavonturen die berusten op het uitgangspunt dat de tijd noch lineair, noch vloeiend is. Zoals een film uit een reeks opeenvolgende stilstaande beelden bestaat, bestaat de tijd uit stilstaande momentjes die elkaar razendsnel opvolgen, aldus Goldewijk, die dit idee fantasievol en geloofwaardig uitwerkt.
Moeiteloos neemt hij je samen met Cato mee naar een verlaten bioscoop – een geweldig decor dat hij beeldend en veelbetekenend beschrijft als ‘een museum voor voorbije dingen’. Daar blijkt een zonderlinge oude dame die zich mevrouw Kano noemt films te vertonen die nergens anders draaien. Cato ontdekt dat dit ‘herinneringsfilms’ zijn, waarna ze leert om via het witte doek, dat bij aanraking vloeibaar wordt, een andere tijdsdimensie binnen te stappen.
Voor de spiegel
Dat mevrouw Kano voor Cato ook iets ‘vertrouwds’ heeft doet vermoeden dat de twee een connectie hebben. Goldewijk bouwt de spanning echter zorgvuldig op voordat duidelijk wordt hoe dit zit. Ondertussen speelt hij een ingenieus spel met de cyclische tijdsbeleving, zoals dat heet, waarin troostrijke ruimte is om terug te vinden wat je bent kwijtgeraakt en emoties een plaats krijgen. Alle mysterieuze gebeurtenissen – en dat is de kracht van dit leesavontuur – staan dan ook volledig in dienst van Cato’s innerlijke ontwikkeling en haar groeiende verlangen naar haar moeder. Prachtig is de scène waarin ze voor de spiegel staat, gehuld in haar moeders rode jurk: ‘Leek ze op haar? Zou ze later op haar lijken?’ Uiteindelijk begrijpt Cato: ‘mensen zijn niet altijd wat ze lijken’. Dat geldt voor mevrouw Kano, bemoeial buurvrouw Cornelia, haar moeder, maar ook voor haarzelf en haar vader die ze langzaam leert kennen.
Soms vergeet Goldewijk het show-don’t-tell-principe te hanteren. Wanneer Cato twijfelt of ze haar moeder daadwerkelijk wil ontmoeten (stel ze is onaardig!) is het onnodig te schrijven dat haar aarzeling voortkomt uit de angst haar gefantaseerde moederbeeld te verliezen. Maar storend is het niet: Goldewijk is een meeslepende verteller. En zijn magisch-realistische kinderboekenavontuur over ‘de melancholie van dingen die voorbijgaan en de geheimzinnigheid van de dingen die nog gaan komen’ en hoe je nu ‘het verschil kunt maken’, is een echte verrassing.