Kartonnen stoelen, tafels en bedden – hoe duurzaam zijn die?

De ingang van de KarTent pop-upwinkel in Utrecht wordt gemarkeerd door een twee meter hoge kartonnen Domtoren. Op het raam staat de tekst: „KarTent, Wij maken echt álles van karton.” Plastic is de aartsvijand hier, in de eerste Nederlandse winkel waar je alleen producten van gerecycled karton kunt kopen.

Klanten testen kartonnen stoelen („keistevig!”), duwen op bureaus („een uitkomst voor thuiswerken, hoor”), en verwonderen zich over hertenkoppen (voor aan de muur) – 100 procent natuurvriendelijk. Winkelmanager Jules de Backer: „Mensen zijn verbaasd dat je zoveel kan doen met karton!” De meest verkochte producten? „Meeneemdingetjes, zoals een kartonnen spaarpot in de vorm van een olifant.”

KarTent begon in 2015 met kartonnen tenten, als recyclebaar alternatief voor de niet-recyclebare plastic wegwerptentjes die vaak op festivals achtergelaten worden. Covid-19 dwong het bedrijf zichzelf opnieuw uit te vinden. „We hadden een keus”, zegt ceo Jan Portheine (29), „aan de subsidie hangen of innoveren”. Het werd het laatste. KarTent verruilde het festivalterrein voor de huiskamer en maakt nu meer dan tweehonderd verschillende producten, van speelgoed tot bed.

In het begin van de pandemie zette KarTent zo’n vijf nieuwe producten per dag in de webshop. Dat tempo ligt nu iets lager. Maar nog steeds worden er dagelijks kartontoepassingen bedacht. „Zoals een geluidsdicht belhokje, dat we voor bankier Van Lanschot ontwerpen.” Trots: „Er is geen ander bedrijf, wereldwijd, dat álles van karton probeert te maken.”

Geen wegwerpproduct

Het kartonnen meubel gaat terug tot 1972. In dat jaar onthulde architect Frank Gehry (wereldberoemd door onder andere het Guggenheim Museum in Bilbao) de ‘Wiggle Chair’. Een kronkelvormige stoel – als een slang die uit een mandje danst – volledig gemaakt van golfkarton. Gehry’s meubelserie ‘Easy Edges’, waarvan de Wiggle Chair een onderdeel was, inspireerde generaties designers om hun beeld van karton als wegwerpmateriaal te veranderen.

Bijna vijftig jaar later is er van elk denkbaar huishoudelijk object een kartonnen variant te vinden. Voornamelijk in de laatste tien jaar, op een golf van verduurzaming, is het aantal kartontoepassingen exponentieel gegroeid. Er zijn kartonnen eettafels, stoelen, pingpongtafels, laptophouders, en stieren-, herten- en nijlpaardkoppen voor aan de muur. De zoekterm ‘kartonnen lamp’ levert op Bol.com twaalf webpagina’s met meer dan tweehonderd opties op. Vorig jaar lanceerde het bedrijf Papercrib zelfs een kartonnen wieg (aan angstige ouders: de wieg kan 70 kilo dragen). En het hele olympische dorp in Tokio sliep vorig jaar op kartonnen bedframes.

Karton is niet meer alleen een verpakkingsmateriaal, maar ook een gebruiksvoorwerp. „Ik denk dat de beeldvorming over karton moet veranderen”, zegt Nienke Rodrigus. Al tien jaar heeft ze kartonnen krukjes in huis. „Verrassend stevig!” Ook kocht ze een kartonnen tent van KarTent. Niet voor een festival, maar als speelgoed voor haar kinderen. „Van die plastic tenten hebben mijn kinderen er best wat versleten. En iedere keer dat plastic…” Haar kinderen beschilderden de tent, speelden er een vol jaar mee, toen ging de tent de papierbak in. „Mijn eerste gedachte was: als je een flinke hoosbui krijgt, dan ben je wel doorweekt. Maar dat kan-ie echt wel hebben.”

Maar een woonkamer in duizend bruintinten, dat gaat haar te ver. „Als je stoelen of tafels intensief gebruikt, ben ik bang dat ze niet zo lang meegaan. En ik vind bruin niet zo mooi.”

Koopje

Isabel Vernooij Nijveldt slaapt al maanden op een kartonnen bed, een samenwerking tussen KarTent en BeterBed. Alles behalve het matras is van karton, de ‘lattenbodem’ bestaat uit een soort gratensysteem. Stevig is het bed zeker: een YouTube-filmpje demonstreert dat er een kleine personenauto overheen kan rijden. Maar waarom zou je het verkiezen boven een ‘normaal’ bed? „Mijn motivatie was een combinatie van duurzaamheid en nieuwsgierigheid naar het comfort.” Het oordeel? „Het ligt prima! Doet niet onder voor de gemiddelde lattenbodem en kraakt niet. En het is fijn dat het goedkoper is dan de meeste andere bedden.”

Voor een kartonnen bedframe betaal je rond de 110 euro. Andere meubels zijn ook schappelijk geprijsd. Een kartonnen nachtkastje vind je vanaf 40 euro, een bureau vanaf 100 euro. De bekende Dutch Design Chair, het kartonnen krukje dat in 2013 winnaar werd van de Red Dot Design award en door The New York Times werd beoordeeld als ‘standout creation’, kost 20 euro.

Een kartonnen inboedel is een koopje dus. Althans, als je naar goedkoop op zoek bent. Want ook in het hogere segment is karton een populair materiaal. Neem de stoelen van Vladim Kibardin. De Russische ontwerper maakt stoelen van gerecycled papier en karton in zwarte, spinnenpootachtige vormen. De goedkoopste Black Paper-stoel kost 5.000 euro, de duurste zo’n 24.000 euro. „Papier is niet alleen stevig”, zegt hij via de mail, „maar kan ook betoveren met prachtige contouren en vormen. Deze meubels markeren een verschuiving van consumentisme en een weggooicultuur naar meer gepersonaliseerde, milieuvriendelijke objecten.”

En die ‘Wiggle Chair’ van Frank Gehry waarmee alles begon? Die is uiteraard ook te koop, bij Vitra – 945 euro.

Duurzaam

Maar is een kartonnen meubel écht duurzamer? Daar is, jammer genoeg, geen eenduidig antwoord op, zegt Yvonne van der Meer, hoogleraar sustainability of chemicals and materials aan Maastricht University. Eerst de voordelen: „De mate van recycling is medebepalend voor de milieuprestatie, en karton wordt heel goed gerecycled.” Volgens het Koninklijke VNP Jaarverslag 2016 is 85 procent van het in Nederland geproduceerde karton in Nederland gerecycled. Veel meer dan plastic, waarvan volgens Van der Meer minder dan 20 procent hergebruikt wordt. Ook de biologische oorsprong van karton draagt bij aan het duurzame keurmerk. „Het hout heeft CO₂ vastgelegd toen het groeide en na verbranding of ontbinding komt dat weer vrij. Maar bij iets dat uit fossiele brandstof gemaakt wordt, zoals plastic, komt CO₂ vrij dat niet recent is vastgelegd maar miljoenen jaren geleden, in bijvoorbeeld aardolie – dat verhoogt dan de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer. Voor de koolstofcyclus heeft een biogebaseerd materiaal zoals hout de voorkeur.”

Dan de nadelen: „Karton recyclen kost veel energie, als je die uit fossiele brandstoffen haalt, schiet je weinig op.” En de biologische oorsprong van karton kan ook een nadeel opleveren. „We moeten zorgen dat we, bij te veel kartonproductie, niet alle bossen kappen.”

De belangrijkste duurzaamheidsvraag is volgens Van der Meer misschien wel: hoe lang gaat het product mee? „Het maken van een product kost veel energie, net zoals het recyclen. Zelfs al wordt er in hoge mate gerecycled, dan is het nog veel beter om één product te hebben dat lang gebruikt wordt. Tussen 2000 en 2018 is de wereldwijde material footprint (de hoeveelheid ruw materiaal die nodig is om aan de consumptie-eisen van een land of persoon te voldoen) met 40 procent toegenomen. Per persoon. En de bevolking groeit. Dát is uiteindelijk het echte probleem.” Met andere woorden: je kunt beter één keer in de dertig jaar een houten tafel kopen dan vijf keer een kartonnen.

Lees ook: Karton is weer helemaal oké

Korte omlooptijd

Jan Portheine van KarTent erkent dat een kartonnen meubel niet zo lang meegaat als een product van hout, ijzer, of zelfs plastic. Toch denkt hij dat KarTent bijdraagt aan een duurzamere wereld. „Wij verkopen vooral producten die sowieso een korte omlooptijd hebben: speelgoed, lampenkappen, bedden voor pubers. Het verschil is: onze producten kunnen na gebruik in het geheel terug in de papierbak. Makkelijk recyclebaar dus.”

Niet iedereen die de KarTent-winkel bezoekt is overigens overtuigd van de kartonnen toekomst. Klanten uiten hun zorgen over de stevigheid van de producten. En degenen die wél van de stevigheid overtuigd zijn, maken zich zorgen over schoonmaakmoeilijkheden. Bij het kartonnen bedframe houdt een klant stil. Ze lacht: „Wat doe je als je in je bed plast?!”

Maar tegen de tijd dat de kartonnen speelgoedraket achter in de winkel bereikt is, zijn de meeste klanten positief gestemd, en is een variant van het woord „vernuftig” meermaals uitgesproken.