Je leven ‘glans’ geven met verzonnen slachtofferschap

‘Eerst zag ik haar als dader. Maar gaandeweg begreep ik haar beter. Eigenlijk was zij ook een soort slachtoffer.” Ik drink koffie met Alexandre Kauffmann in de Zephyr, een alternatief-hip café in de Parijse wijk Belleville. Kauffmann, rijzige veertiger in spijkerbroek en sweatshirt, heeft het over Florence M., hoofdpersoon van zijn boek La Mythomane du Bataclan.

Na aanslagen meldde deze styliste van middelbare leeftijd zich bij de organisatie Life for Paris, opgericht door mensen die aan de dood waren ontsnapt bij de aanslagen van 13 november 2015, in de Bataclan en op andere plekken, waarbij 130 doden vielen en 350 mensen gewond raakten. Zelf was zij geen slachtoffer, benadrukte ze, maar haar beste vriend Greg wel, die lag zwaargewond op de IC. Ze zou zich graag nuttig maken.

Lees ook: ‘Tegen de persoon die ik niet gered heb in de Bataclan: het spijt me’

En dat deed ze. In zijn boek beschrijft Kauffmann hoe Florence al gauw tot boegbeeld van de organisatie werd, media te woord stond, zich met slachtoffers liet interviewen in Paris Match. Alleen bleef haar vriend Greg onzichtbaar. Iedere keer dat hij zijn medeslachtoffers zou ontmoeten, kreeg hij ineens een terugval. Wel onderhield Greg later – op afstand, via sociale media – een liefdesrelatie met een van de collega’s van Florence, een vrouw die het bloedbad in de Bataclan had overleefd. Het slachtoffer ‘Greg’ bestond niet. Het was Florence M. zelf die de romantische berichten aan haar collega schreef.

Beklemmend wordt het verhaal wanneer de mythomane Florence zélf een fausse victime in de organisatie ontmaskert. Kauffmann vertelt me dat in Life for Paris zeker vijf mensen werkzaam waren die hun slachtofferschap compleet verzonnen hebben. Tot nu toe zijn zo’n dertig mannen en vrouwen ontmaskerd als pseudo-slachtoffers.

Wat beweegt zulke mensen, wil ik weten. Sommigen van hen gingen ver, ze vertelden verhalen over de verschrikkingen die ze hadden doorstaan, vol gruwelijke details, het geratel van Kalasjnikovs, vallende lichamen, doodskreten, overal bloed. Een jonge vrouw, Alexandra Damien, getuigde overal hoe ze twee vrienden naast haar op het terras van Le Carillon doodgeschoten zag worden. Zelf kreeg ze een kogel in haar bovenarm. Daar liet ze naderhand het stadswapen van Parijs op tatoeëren, Fluctuat nec mergitur (slingerend op de golven, maar niet tenonder). Er werd een glamourfoto van haar gemaakt, waarop ze haar arm met tatoeage fier omhooghoudt. In 2018 kreeg ze zes maanden gevangenisstraf.

Ook Florence M. werd ontmaskerd, door haar collega’s op kantoor, en ook door de politie, omdat ze bij een andere instantie ook een schadevergoeding als Bataclan-slachtoffer had opgestreken.

Aandacht willen, groter worden dan je bent, het oog van de wereld op je gericht weten, dat verlangen is alomtegenwoordig

Maar geld was niet het motief, denkt Kauffmann, tenzij je geld als een teken van erkenning ziet. Florence was een eenzame vrouw, ziek en gedeprimeerd, smachtend naar haar verloren, opwindende jeugdjaren, toen ze een echte Greg als vriendje had. Na de aanslagen van 13 november, zoals bij alle grote rampen, hadden overlevenden een aura van heiligheid – een magneet voor mensen die aandacht zochten. Verhalen van slachtoffers zijn immers onaantastbaar. De gedeprimeerde styliste gaf haar bestaan betekenis door zich te verbinden met een nationaal trauma.

Ik zie haar als een soort Madame Bovary, die in de klassieker van Gustave Flaubert haar schrale leven ontvlucht in absurd romantische boeketromans. En uiteindelijk een fatale grens in de echte wereld overgaat. Florence M. is een extreem geval, maar haar zucht naar erkenning is herkenbaar. Aandacht willen, groter worden dan je bent, het oog van de wereld op je gericht weten, dat verlangen is alomtegenwoordig. In een tijd zonder sociale media, beaamt Kauffmann, was haar complexe bedrog onmogelijk geweest.

Het verklaart wellicht ook, zeg ik, de groteske vergelijkingen van antivaxers, die de straat opgaan met Jodensterren. Door je narcistisch te vereenzelvigen met onbetwist slachtofferschap, krijgt je eigen leven glans.

Heeft Florence M. nog op zijn boek gereageerd? Op de dag van verschijning liet ze Kauffmann kortaf weten dat ze hem nergens toestemming voor had gegeven. Maar een paar maanden later kreeg de echte ‘Greg’ uit haar verleden een boodschap op Facebook, waarin een onbekende vrouw hem liet weten dat zij Kauffmanns boek gelezen had.

Die Florence, schreef ze, kwam er helemaal niet zo slecht vanaf, toch? Ze had goed werk gedaan voor de slachtoffers, ze had veel voor hen betekend. De naam was anders, maar het gezicht op de profielfoto leek verdacht veel op dat van Florence M.