‘Soms voelde ik me schuldig als ik met een opnameapparaat naar papa ging. Niet als zoon, maar als podcastmaker’

In het huis van de familie Njotea in het Vlaamse dorp Wechelderzande stonden maar vier stoelen rond de eettafel. Vader Francis zat nooit bij zijn vrouw en drie zoons aan tafel. Het liefst zat hij de hele dag in zijn fauteuil naar BBC News te kijken. Hij bemoeide zich niet met opvoeding van zijn kinderen, vertelde hen amper iets over Nigeria, het land waar hij geboren was. En áls Francis iets vertelde, moest je dat niet te letterlijk nemen. Hij maakte alles graag een beetje mooier dan het was.

Als Francis een paar jaar geleden door een val in het ziekenhuis belandt, zweeft hij een week tussen leven en dood. Het is in die periode dat hij zoon Raf toefluistert: „Voordat ik sterf, verdienen jullie de waarheid.” Zijn vader zegt dat hij niet in 1954 is geboren, maar in 1943. Hij is dus tien of elf jaar ouder dan zijn inmiddels ex-vrouw en kinderen altijd hebben gedacht. Is dit een ontboezeming van een man die denkt dat hij gaat sterven? Of is het slechts een hallucinatie?

Lees ook: De 21 beste podcasts van 2021 volgens NRC

Raf vertelt het verhaal aan zijn goede vriend Lander Kennis. Samen besluiten ze in het verleden van Rafs vader te graven. Het resultaat is de meeslepende vijfdelige podcastserie Ouder, die in december verscheen bij het Vlaamse VRT Radio 1. Raf en Lander (allebei 35) weten hoe je een goed verhaal vertelt. Ze werken allebei in de tv-wereld, Raf als scenarist voor de serie Dertigers en Lander als eindredacteur voor programma’s Sorry voor alles en Make Belgium Great Again.

De podcast begint met de bekentenis van vader Francis over zijn leeftijd. Vervolgens bestookt Lander Raf met vragen. Wanneer is zijn vader eigenlijk naar België gekomen? Hoe oud was hij toen? Hoe waren die eerste jaren voor hem in een ander land? Het zijn vragen waarop Raf op dat moment geen antwoord heeft. Raf en Lander werken twee jaar aan de podcast. Ze duiken in archieven, onderzoeken Francis’ vreemdelingendossier, ontdekken liefdesbrieven en kaarten en praten met oude vrienden en familie.

Besefte je toen Lander al die vragen stelde pas dat je veel niet wist over je vader?

Raf: „Ik vond het niet zo raar dat ik die vragen niet kon beantwoorden. Ik wist dat hij in de jaren zeventig vanuit Nigeria hierheen was gekomen, maar van de details had ik geen idee. Dat is ook niet zo interessant, dacht ik.”

Lander: „Toen ik Raf vroeg waarom hij al die vragen nooit gesteld had, zei hij: ‘Wat weet jij eigenlijk over het leven van je vader voordat je geboren was?’ Dat heeft mijn ogen geopend. Ik zag zijn vader in de eerste plaats als een migrant die wel een bijzonder verhaal móést hebben. Voor Raf is zijn vader gewoon papa, net zoals ik ook naar mijn vader kijk.”

Dan waaiert de podcast uit en blijkt het mysterie over Francis’ leeftijd een kapstok voor een breder verhaal over migratie, identiteit, afkomst en de relatie tussen ouders en kinderen. Enerzijds wil Raf als zoon zijn vader leren kennen voordat hij overlijdt, en anderzijds probeert Raf als detective de waarheid te achterhalen. Waarom had Francis zijn verleden zo lang verborgen gehouden? De microfoon stond ook aan bij intieme gesprekken, bijvoorbeeld in het ziekenhuis als Raf en zijn broers hun vader misschien wel voor de laatste keer spreken.

Raf, hoe vond je het om nu zelf het onderwerp van je verhaal te zijn?

Raf: „Lastig. Soms voelde ik me schuldig als ik met een opnameapparaat naar papa ging. Ik realiseerde me dat ik daar dan niet kwam als zoon, maar als podcastmaker. Als de gesprekken te moeilijk werden, schoof ik de microfoon soms een beetje naar de zijkant. Achteraf ben ik blij dat ik alles heb opgenomen. Dat is niet alleen belangrijk voor de echtheid van de podcast, maar nu heb ik ook mijn papa’s stem voor altijd vastgelegd. Bovendien had ik intieme vragen, bijvoorbeeld over eerdere relaties of waarom hij zo weinig sprak over Nigeria, anders nooit durven stellen, veel te awkward. De podcast gaf me een kader. De microfoon vormde het perfecte excuus.”

Het blijkt dat Francis vroeger de bijnaam Francis Moscow had, omdat hij zo gecharmeerd was van het communisme van de Sovjet-Unie. Bij vrienden stond hij bekend als ‘een zotteke’, iemand die veel lachte en grapjes maakte. Ook ontdekken de mannen dat Francis in de Nigeriaanse gemeenschap in Vlaanderen bekend staat als ‘diokpa’, het gerespecteerde oude, wijze hoofd.

Lander: „Dat heeft ons echt verrast. We hadden het beeld van hem als een man die altijd in de zetel naar de tv zat te kijken en geïsoleerd leefde. We wisten wel dat hij Nigeriaanse vrienden had, maar niet dat er verenigingen waren waarin hij diokpa was. Hoe kun je in je eigen huis zo passief zijn en daarnaast zo’n actieve rol spelen voor een hele gemeenschap? Ik vind dat echt zot.”

Raf: „Eigenlijk heb ik door de podcast een totaal nieuwe man leren kennen.”

In de podcast benadrukt Francis dat hij niet is gevlucht uit Nigeria. Hij ging alleen naar het buitenland om te studeren en was nooit van plan om te blijven. Maar toen ontmoette hij Rafs moeder en bleef hij toch, voor de liefde. Zo realiseren Raf en Lander zich dat het migratieverhaal van Francis een aaneenschakeling is van toevalligheden, zoals het zo vaak gaat in het leven.

De microfoon vormde het perfecte excuus om intieme vragen te stellen

Raf Njotea podcastmaker

Ze ontdekken ook dat Francis te maken kreeg met racisme. Nigerianen als hij werden talloze keren staande gehouden door de vreemdelingenpolitie. Ook moest hij werk ver onder zijn niveau doen. Die ervaringen, en de traumatische voorgeschiedenis in zijn geboorteland, maakten hem tot de teruggetrokken man die Raf als zijn vader leerde kennen. De trots van de Afrikaan met grote dromen die het moest gaan maken in Europa werd verdrongen door gevoelens van mislukking en schaamte.

In de podcast ligt de focus steeds minder op de wens alle feiten boven tafel te krijgen. Hoe kwam dat?

Raf: „Deels doordat de gezondheid van mijn vader snel achteruit ging. Voor mij als zoon werd de precieze feiten achterhalen minder relevant toen ik dacht dat hij bijna zou overlijden. Maar het kwam ook omdat we anders zijn gaan kijken naar het belang van die feiten.”

Lander: „In het Westen denken we dat onze identiteit is wat er op onze identiteitskaart staat: je naam, je geboorteplaats, je leeftijd. Natuurlijk is dat relevant, maar eigenlijk vooral om administratieve redenen. Want: wat maakt het eigenlijk uit?”

Raf: „Toen wij de Nigeriaanse vrienden van mijn vader vroegen naar zijn leeftijd, zagen we ze denken: natuurlijk is hij ouder! Kijk gewoon naar hem en dan zie je dat.”

Raf, in de podcast vertel je hoe je vader „een vreemde in huis” was. Is de band met je vader nu veranderd?

Raf: „Als we de podcast niet hadden gemaakt dan was ik nooit zo dichtbij hem gekomen. Zeker tegen het einde van onze zoektocht voerden mijn vader en ik echte gesprekken. Een diepe connectie zal er nooit zijn, maar ik heb meer begrip voor hem gekregen.”