Een kathedraal heeft insecten en klei nodig

Kijkend naar de Groene Kathedraal liggen er ijle populieren als hoge pluimen op de grond. Ze liggen naast het landschapskunstwerk van Marinus Boezem – gebaseerd op de plattegrond van de Notre-Dame in Reims – dat uit 178 Italiaanse populieren bestaat. De kathedraal, gelegen in een natuurgebied even buiten Almere, zou oorspronkelijk tot ruïne vergaan. Kunst hoeft namelijk anders dan we vaak denken niet voor de eeuwigheid te zijn. „Een kunstwerk moet niet dwingend zijn. Het ontstaat en het vergaat”, zei Boezem daar zelf over in 1996 in NRC – het jaar waarin de Groene Kathedraal hoog genoeg was om voor publiek toegankelijk te zijn.

Maar zoals dat ook in de natuur gaat: ze herrijst. In 2018 waren er flink wat populieren omgewaaid na hevige stormen en Boezem herzag zijn plan van verval. Staatsbosbeheer deed een inventarisatie, rooide de bomen die een gevaar konden vormen voor de bezoekers en snoeide veel. „We hebben de toppen van de takken ingenomen, zodat er secundair hout ontstaat”, vertelt Arjan Zoontjes van Zoontjes Boomprojecten, dat verantwoordelijk is voor het herstel. „De oude populieren waren kaal van binnen, je wilt dat revitaliseren, zodat er weer van alles kan leven en broeden in die bomen.”

Zoontjes is erbij betrokken sinds door Boezem, gemeente, provincie, Staatsbosbeheer en Land Art Flevoland besloten werd dat de Groene Kathedraal geen ruïne werd. Trots wijst hij naar de omgeving en de restjes hout op de grond. „Dat is het spanningsveld bij een landschapskunstwerk: het moet veilig zijn voor de bezoekers, maar voor de natuur wil je afgebroken takken en holtes, die zijn ideaal voor dieren en insecten.”

Lees ook dit interview met Marinus Boezem: Zoeken naar schoonheid tussen hemel en aarde

Het is de bedoeling dat deze week alle bomen opnieuw geplant zijn, dat de stenen elementen eromheen zijn gelegd en de perken met nieuw schelpenzand zijn bezaaid. Op de plattegrond van de kathedraal geven rode en zwarte kruisjes aan welke bomen er zijn verdwenen en welke aangepakt moeten worden.

Boezem had indertijd bewust voor de Italiaanse populier gekozen: die gaat vrij recht omhoog en is windbestendig – vandaar ook dat je ze veel ziet in polders, legt Zoontjes uit. „De populier is weerbaarder dan andere bomen”, en als je die goed verzorgt gaan ze langer mee dan de dertig tot veertig jaar die in het oorspronkelijke plan was bedacht. Een ander voordeel is dat de populier vrij snel groeit. „De te planten bomen zijn nu tussen de zes en negen meter, terwijl de populieren die er nog staan een meter of twintig zijn.” De bomen die geplant zijn, zijn zo groot mogelijk, „soms wel 60 centimeter doorsnede” opdat er ingezet wordt op snel en „maximaal herstel van de kathedraal”.

Lees ook: Een kathedraal van bronzen stronken, verscholen in het bos

Toen Zoontjes met het project begon, was hij geschrokken van de staat waarin alles zich bevond. De bodem was zo goed als dood. „Dat verklaarde meteen waarom de populieren hier niet erg groot waren – de stamuitloper kan soms wel 150 centimeter breed zijn. Als je nu naar de bodem kijkt, dan zie je dat die mooi los en rul is. De takjes verteren en worden vanzelf meegetrokken in de grond. In feite hoef je niets te doen, alleen de voorwaarden te scheppen, dan gaat het vanzelf.”

Kleibodem

Klimaatverandering zal niet echt een probleem worden, schat Zoontjes in. „De kleibodem kan goed water vasthouden en de strooilaag die we laten liggen, zorgt ervoor dat de bodem niet uitdroogt door te veel zon. In het zuiden of oosten van Nederland waar zandgrond is, daar is die dreiging van lange droogte veel groter dan hier. Bovendien is de populier ook niet gevoelig voor een temperatuursverandering van misschien wel 2 graden. Zolang we zuinig zijn op de bodem, hebben ze hier een lange weg te gaan.”

En mochten er weer bomen omwaaien: een paar honderd meter verderop worden Italiaanse populieren geplant die – als er weer een boom omvalt in de kathedraal – meteen voor vervanging kunnen zorgen. Zoontjes blijft de komende drie jaar betrokken bij het project: de verzorging van de nieuwe aanplant krijgt sowieso extra aandacht, maar alles wordt gemonitord en er wordt een plan gemaakt hoe de kathedraal misschien niet voor de eeuwigheid, maar dan toch voor de komende eeuw bestand blijft tegen stormen.

Zelf is hij ondertussen steeds meer van het kunstwerk gaan houden: „De eerste keer kwam ik en keek ernaar, maar je leert het verhaal kennen. Nu voelt het echt een beetje als mijn kindje. Laatst werd bij een tv-quiz de Groene Kathedraal genoemd. Ik voelde toen echt een soort trots opkomen.”