Massaal vaccineren is niet altijd de oplossing

Deze week verscheen nieuw overtuigend bewijs dat het ‘Epstein-Barr’-virus multiple sclerosis veroorzaakt. Het bericht ging gepaard met manieren waarop Epstein-Barr weg te vaccineren is. Eerder kondigde Moderna al aan een vaccin in de startblokken te hebben staan. Dat blijft de begrijpelijke eerste reflex bij velen: multiple sclerose is een verschrikkelijke ziekte en Epstein-Barr is de veroorzaker. Hup, weg ermee. Het enige goede virus is een uitgeroeid virus.

Epstein-Barr behoort tot de herpesvirussen, een familie virussen die miljoenen jaren lang met onze lichamen zijn geëvolueerd, en die we als onze huisdieren meedragen. Ver voordat we mens waren, leefden we al met herpesvirussen. Het is een soort evolutionair experiment om zonder te leven. Besmetting vroeg of laat in het leven is de regel, de zogenaamde ‘seroprevalentie’ van sommige herpesvirussen is in grote delen van de wereld honderd procent. Ook gezonde mensen dragen de ziekteverwekkers dus bij zich.

In de westerse wereld doen we veel van dit soort evolutionaire experimenten met een groot aantal virale of bacteriële huisdieren, door antibiotica en vaccins. In Frankrijk is dankzij universele vaccinatie waterpokken een zeldzaamheid geworden, net als in de Verenigde Staten, Canada, Duitsland, Japan en Australië. Toen ik onlangs met mijn twee kinderen-met-waterpokken in de Parijse metro zat, voelde ik me toch een beetje alsof ik als inboorling de stad inging. Zoals je vroeger keek naar de laatste persoon met beperkingen door polio. „Kijk mama, die heeft het nog meegemaakt.”

Vaccineren is één van de meest levensreddende uitvindingen ooit. En toch moet je je afvragen waar je moet stoppen. Deze huisdieren bijten soms iemand dood of maken het leven zeer zuur. Maar hoe functioneert ons immuunsysteem, ons lichaam, zonder ze? Mensen zonder Helicobacter hadden misschien minder maagkanker, maar wel vaker slokdarmkanker. Hebben die herpes-virussen ook een functie?

Moeten we tegen Epstein-Barr-virussen vaccineren? Of moeten we vooral leren wie ziek wordt en wie niet? Ook bij Covid speelt dat gebrek aan kennis ons parten. Wie moeten we behandelen met antivirale middelen? Moet iedereen echt telkens weer geboosterd worden?

Ook voor humaan papillomavirus-infecties is goed beschreven dat de bacteriën in de omgeving sterk geassocieerd zijn met het gevolg van de besmetting. In vrouwen met een vaginaal microbioom met minder melkzuurbacteriën wordt de infectie minder goed opgeruimd, en is het risico groter dat er een voorstadium van baarmoederhalskanker ontstaat. Introductie van het HPV-vaccin kan jaarlijks honderdduizenden gevallen van baarmoederhalskanker wereldwijd voorkomen. En toch is het wetenschappelijk onbevredigend, en een tamelijk lompe manier van microbiologie bedrijven.

Er was een tijd dat we dachten: de enige goede bacterie is een dode bacterie. De gewoonte om elke urineweginfectie, oor- of keelontsteking met antibiotica te behandelen heeft ertoe geleid dat antibiotica-resistente bacteriën een groot probleem aan het worden zijn voor de volksgezondheid.

In Nederland lopen we voorop met behoudend omspringen met antibiotica, soms tot woede van Nederlanders afkomstig uit een andere gezondheidscultuur. Ook gaan we conservatief om met vaccineren. Waterpokken worden getolereerd. En Nederlandse kinderartsen zijn, in tegenstelling tot sommige Amerikaanse of Britse kinderartsen, nogal genuanceerd over de urgentie en noodzaak van het vaccineren van kinderen tegen Covid. Bovendien zijn onverwachte indirecte en a-specifieke effecten van vaccins, zowel positief als negatief, verre van taboe in virologen- of vaccinologenland.

En toch komt onze genuanceerde aanpak onder druk te staan. Nu we al twee jaar lang niets anders doen dan virus bestrijden, zie ik hoe het dogma ‘het enige goede virus is een uitgeroeid virus’ nieuw momentum krijgt. Reken maar dat men zowel bij het ministerie van Volksgezondheid als bij de Gezondheidsraad lessen trekt uit de vermijdbare oversterfte die volgde op de trage boostercampagne.

De Covid-generatie van bestuurders en adviseurs is gepokt en gemazeld in het bestrijden van infectieziekten, en dat doe je het beste door vroeg, massaal, en herhaaldelijk te vaccineren. Hoe leren we dat ooit weer af?