Justitie in handen van ‘gewone mensen’ is ook een kans

De eerste weken van het nieuwe jaar zitten erop en er is eindelijk een nieuw kabinet. Een kabinet met ‘gewone’ mensen op de ministersposten van Justitie en Veiligheid. Geen juristen dus: een misstap van jewelste volgens velen. Een hard oordeel dat ik tot vorige week volledig deelde. Dat veranderde toen ik in de eerste dagen van dit jaar aan het sterfbed van mijn moeder zat.

De zorg voor mijn moeder bestond in de laatste fase voornamelijk uit het uitrollen van protocollen. Bij de opgestapelde pakketten luiers in de hal dacht ik vooral aan personeelstekort in het verzorgingshuis – was er een verband? Van de zorg die mijn moeder in haar laatste dagen zou krijgen, verwachtte ik dan ook niet veel, maar niets was minder waar.

De afdeling neurologie van het Franciscus Gasthuis & Vlietland in Rotterdam verleende zorg van de menselijke maat met een hoofdletter M. De medewerkers lieten met elkaar zien wat de menselijke maat van mensen is. De jonge arts die het uitzichtloze perspectief schetste en dat deed met een net niet te verbergen emotie. De verpleegkundigen die iedere keer over de arm of het gezicht van mijn diep slapende moeder streken als zij haar verzorgden. En de medewerkers van de maaltijdservice die steeds tijd maakten voor een praatje, de omstandigheden niet uit de weg gingen, maar deze juist onbevreesd en oprecht benoemden. „Ze piepen er altijd tussenuit als je effe niet kijk(t)!”, klonk het dan met Rotterdamse tongval. Een team van professionals dat zorg leverde zoals mensen verzorgd willen worden. Op microniveau functioneerde het zorgsysteem hier optimaal.

In de twilight zone van het waken kwam ik daarom tot inkeer. Zolang ook binnen Justitie en Veiligheid de menselijke maat van professionals de boventoon voert en onze bewindslieden op Justitie en Veiligheid die maat uitdragen binnen een kloppend systeem, is het niet zo erg als ze geen juristen zijn. Natuurlijk geeft het een achterstand, maar het biedt vooral kansen. Daarom zet ik enkele tips voor een vliegende start van de twee nieuwe ministers Dilan Yesilgöz en Franc Weerwind (Rechtsbescherming) op een rij.

Systeem

Het kloppende systeem waar u verantwoordelijk voor bent is onze rechtsstaat. In die rechtsstaat moet de aandacht voor Justitie vooraf gaan aan de aandacht voor Veiligheid, zoals de naam van het ministerie al verklapt. Als er voldoende oog is voor rechtsbescherming, rechtsgelijkheid, grondrechten, toegang tot een onafhankelijke rechter en adequate rechtshulp, dan volgt de Veiligheid als vanzelf.

Lees ook: Vrouwelijke rechters ‘luisteren beter en straffen zwaarder’

Als Veiligheid voorop komt te staan bestaat het risico dat de rechtsstaat wordt afgebroken in het belang van de rechtsstaat. Wat daarvan kan komen tekent zich af in een aantal Oost-Europese landen, waar de rechtsstaat wankelt. In die rechtsstaat is ondermijnende criminaliteit een groot probleem dat aparte aandacht verdient. Zorg ervoor dat de reactie op de ondermijning van onze maatschappij niet de ondermijning van onze rechtsstaat wordt.

De criminaliteit in Nederland is namelijk veel breder dan deze vorm van criminaliteit. Gooi het kind daarom niet met het badwater weg maar houd de beginselen van onze rechtsstaat goed in de gaten. Zorg ervoor dat als politie en openbaar ministerie meer bevoegdheden krijgen, de rechten van verdachten daarbij niet achterblijven.

Bij de politie, het openbaar ministerie, de rechtspraak en in de advocatuur werken professionals. Dat zijn mensen met ervaring, verstand van zaken en passie voor hun vak. Vertrouw hen! Om bij de strafrechter te beginnen; die gaat over het straffen en dat kan hij heel goed. De Nederlandse strafrechter is verre van mild. Vergeet daarom iedere (voorzichtige) gedachte aan minimumstraffen en iedere (verdere) inbreuk op de straftoemetingsvrijheid van de strafrechter. Schaf het taakstrafverbod met onmiddellijke ingang af. Geef ons de vrijheid om ons werk te doen.

Menselijke maat

Ook advocaten zijn te vertrouwen. Hol de rechten die zij in het belang van hun cliënten hebben niet uit. Betrek hen meer bij het maken van beleid dat hen raakt. Zij zijn minder verdeeld dan wel wordt gedacht. Zorg ervoor dat de financiering van de rechtsbijstand het succes wordt waarop iedereen hoopt. Heb ook oog voor de officieren van justitie en de politie. Zij klagen niet snel maar waarschuwen wel dat het hen aan alle kanten boven het hoofd groeit.

Lees ook: Vertrouw erop dat advocaten onafhankelijk het recht dienen

Kom met alternatieven voor de (korte) gevangenisstraf en de voorlopige hechtenis. Voer de enkelband in als strafmodaliteit. Bel daarvoor vandaag nog de directeur van de Reclassering Nederland; hij droeg er één tijdens de kerstdagen en kan u hier alles over vertellen.

Kijk of de regeling van voorwaardelijke invrijheidstelling anders kan. De tijd van resocialisatie na een (lange) gevangenisstraf is nu te kort om met succes terug te keren in de maatschappij. Opnieuw strafbare feiten plegen ligt dan op de loer. Zorg voor een plan om de civiele schadevergoedingsvordering in het strafproces beter vorm te geven. Geef daarin de verdachte én het slachtoffer een goede positie.

Van harte welkom

In Rotterdam hanteren wij de slogan ‘geen woorden maar daden’. Daarom Excellenties, Dilan en Franc, jullie zijn van harte welkom bij de rechtbank Rotterdam. Op 25 januari beginnen twee collega’s en ik met een megazaak. De verdenking betreft georganiseerde ondermijnende criminaliteit in internationaal verband. Acht zittingsdagen met acht verdachten, acht advocaten en twee officieren van justitie. De praktijk van de strafrechtspleging in beeld, een beter begin van uw ambtstermijn kan ik niet bedenken. We beginnen om 9.00 uur. Laat even weten of u komt in verband met de coronamaatregelen. Tot dan!