Bersiapontkenning is kwetsend en werkt averechts

BRIEVEN OVER BERSIAP

Historici moeten termen kritisch bevragen, niet verbannen

Laten we beginnen met de constatering dat we nog steeds weinig weten over hoe de term Bersiap in de wereld is gekomen, op welk moment en hoe deze gangbaar werd en onder wie. Duidelijk is dat de term al sinds de Indonesische revolutie onder Indische-Nederlanders een negatieve connotatie heeft en dat is begrijpelijk gezien de door Triyana beschreven sociale revolutie die vlak na de Japanse capitulatie uitbrak. Nationalistische jongeren richtten hun geweld op wat zij zagen als aanhangers van het koloniale regime: lokaal gewortelde Chinezen, Indische Nederlanders, en Indonesiërs die de Nederlanders hand-en-spandiensten hadden verleend. In Indonesië is de term Bersiap nauwelijks gangbaar, omdat deze voor Indonesiërs nietszeggend is. Tot hier kan ik het betoog van Triyana volgen. Waar hij meent dat de term ‘racistisch’ is, raak ik het spoor bijster alsof er een stap in de logische redenering ontbreekt.

Lees ook het opiniestuk van Bonnie Triyana: Schrap de term ‘Bersiap’ want die is racistisch

In geval van de term Bersiap zou de vraag moeten zijn waarom de term voor Indische-Nederlanders betekenisvol is en niet voor Indonesiërs. Zonder die vraag kan Triyana’s betoog gemakkelijk als ‘Bersiapontkenning’ afgedaan worden, zoals de felle reactie van de Federatie Indische Nederlanders bewijst. Die reactie toont dat de term Bersiap binnen de Indische gemeenschap een politiek en psychologisch gevoelige is. Die gevoeligheid ligt in het verlengde van het door velen, niet alle, binnen die gemeenschap ervaren slachtofferschap. Dit is veel breder dan alleen de herinnering aan gewelddadige ervaringen opgedaan tijdens de vroege periode van de Indonesische revolutie. Het omvat ook bittere gevoelens over de behandeling van vele Indische Nederlanders door de Nederlandse staat na aankomst in Nederland. Die behandeling is als ongelijk en onrechtvaardig beschouwd, althans in vergelijking met Nederlanders.

De Bersiap speelt niet alleen een symbolische rol in dit slachtofferschap, het heeft ook een materiële kant die voor Indonesiërs onbekend is. In tegenstelling tot Indonesië kent Nederland wetgeving om het leed van oorlogsgetroffenen en vervolgden uit WOII en de Indonesische revolutie te erkennen, en deze groepen onder stringente voorwaarden financieel te ondersteunen. Indonesische staatsburgers zijn van deze vorm van solidariteit uitgesloten, ook al hebben ze geleden onder het Japanse militaire bewind, onder de Nederlandse militaire acties of onder het geweld van Indonesische nationalistische jongeren. In deze Nederlandse wetgeving is de Bersiap een erkende periode van geweld. Je zou, zonder af te doen aan het leed van wie dan ook, kunnen betogen dat deze wetgeving slachtofferschap bestendigt en de term Bersiap betekenis geeft en levend houdt.

De taak van de historicus is om termen kritisch te bevragen; niet om ze te verbannen, noch onaantastbaar te verklaren. Bonnie Triyana heeft zich op het zeer gladde ijs van de hiërarchie van leed begeven.

Peter Keppy, onderzoeker NIOD
Amsterdam

Gruwelen vallen niet weg te zuiveren

Wat wil het Rijksmuseum? Een naam die met deze gruwelen van Indonesische zijde verbonden is wegzuiveren uit de geschiedenis? Of die gruwelen zelf wegzuiveren, omdat ze minder goed passen in het politiek-correcte beeld waarin alleen Nederlanders zich schuldig maakten aan gewelddadigheden in het kader van hun koloniale uitbuiting? Aangezien aan de naam geen spoortje racisme te ontdekken valt, is dat laatste te vrezen. Kan in dat geval het Rijksmuseum, dat er prat op gaat ‘het museum van de Nederlandse geschiedenis’ te zijn, die taak nog wel naar behoren vervullen als het minder gewenste feiten domweg uit de geschiedenis wegzuivert? Nog afgezien van het feit dat de keuze van het museum een regelrecht affront is voor de Indische Nederlanders wier familie vaak op onbeschrijflijke wijze onder de Bersiap heeft geleden. Daarmee maakt het museum zich als hoedster van de geschiedenis van alle Nederlanders sowieso al onmogelijk.

Arie Wilschut, historicus
Doesburg

Koppeling aan racisme stuit me tegen de borst

Ik heb geen idee wie de Indonesiërs waren die op 28 oktober 1945 de broer van mijn vader hebben vermoord. Ik vermoed dat ze razend en buiten zinnen waren. Het is gedrag dat in vele revoluties door de eeuwen heen is vertoond, op vele plaatsen en door alle huidskleuren. Bersiap staat bij mij voor een voorval dat mijn familie heeft getekend. Ik heb uit de mond van mijn Indische grootouders en vader nooit een onvertogen woord over Indonesiërs gehoord, laat staan uitingen van racisme of rassenhaat. Ook niet in het kader van hun tragische verlies. Het koppelen van racisme aan Bersiap stuit me dan ook tegen de borst en ervaar ik als grievend. Als iemand anders het gebruik van de term Bersiap als grievend ervaart, dan moeten we het daar over hebben. Naar een ander begrip toegroeien kan wat mij betreft prima, maar koppel dat beladen woord van racisme er niet aan. Het klopt niet, het polariseert en het helpt het moeilijke gesprek over kolonisatie en dekolonisatie al helemaal niet.

H. Itzig Heine
Amsterdam

Bersiap is een feit, een feit kan nooit racistisch zijn

Als kind van ouders en grootouders die deze periode hebben meegemaakt, heb ik uit tweede hand de gruwelen meegekregen die in die periode hebben plaatsgevonden. Vlak na de Japanse capitulatie werden Nederlandse en Nederlands-Indische mensen (bejaarden, vrouwen, kinderen) die opgesloten (geïnterneerd) waren zonder enige bescherming blootgesteld aan de meest gruwelijke wraakacties van losgeslagen Indonesische jongeren opgehitst door de belofte van onafhankelijkheid. Deze wraakacties raakten ook inwoners met een Chinese achtergrond.

De term Bersiap staat voor een gebeurtenis die (hoewel nog steeds onderbelicht) onomstotelijk heeft plaatsgevonden. De term Bersiap heeft nog steeds een huiverwekkende lading. Iets wat gebeurd is, kan nooit racistisch zijn. Een feit kan nooit racistisch zijn. Is dit een poging om de ontstaansgeschiedenis van Indonesië schoon te wissen van onwelgevallige gebeurtenissen? Om de slachtoffers van deze periode via een omweg weg te zetten als daders? Ik ben erg geschokt door dit gebrek van inlevingsvermogen van het Rijksmuseum.

Dik Verduijn
Amsterdam

Het is zinvoller omstreden termen wel te gebruiken

In 2019 deed het Amsterdam Museum de eveneens historische term Gouden Eeuw voor de 17de eeuw in de ban. Het museum vond dat die term het museale streven naar inclusiviteit en het laten zien van meer perspectieven op de geschiedenis in de weg stond, omdat het goud dat die periode kenmerkte te danken was aan het gewelddadige kolonialisme van de Oost- en West-Indische Compagnieën. Het is zinvoller de omstreden termen wel te gebruiken, maar in de context van de visie die de historische wetenschap en de samenleving daar nu op hebben. Dat houdt de maatschappelijke discussie gaande. Het is niet aan musea om historische begrippen af te schaffen, maar het is bij uitstek hun taak om kwalificaties als Gouden Eeuw en Bersiap in tentoonstellingen ter discussie te stellen. Het modieuze ‘cancellen’ van historische begrippen draagt bepaald niet bij aan een zinvol, en voor het begrijpen van het heden en het hebben van een visie op de toekomst noodzakelijk, historisch debat.

Henk Slechte
Schiedam

Triyana zegt: eigen schuld dikke bult en dat is stuitend

Het betoog van Bonnie Triyana in zijn opiniestuk rammelt aan alle kanten. Over de Bersiap zelf is onder historici weinig discussie, hooguit over de aantallen slachtoffers: tussen de 20.000 en 100.000, vaak op gruwelijke wijze afgeslacht. Soms wegens heulen met de vijand, meestal alleen vanwege huidskleur (wit) of etnische afkomst (Chinees of Moluks). Puur racisme dus. Waarom de term Bersiap een racistische lading heeft (behalve als motief voor de daders), is mij volstrekt onduidelijk. Aan het eind dropt Triyana de stelling: als er geen poging tot rekolonisatie was geweest was er geen Bersiap geweest. Kortom: eigen schuld, dikke bult. Ronduit stuitend vind ik de beslissing van het Rijksmuseum om deze visie over te nemen. Deze omkering van feiten is een klap in het gezicht van de slachtoffers en nabestaanden.

Eric van den Boom
Utrecht

Is er hier sprake van een misplaatste vorm van ‘woke zijn’?

Het bewuste besluit is onbegrijpelijk. In onze huidige tijd, waarin juist veel aandacht is voor slachtofferschap, in de rechtspraak, bij het MH17-proces, de positie van de Afghaanse tolken en hun familie, kan dit besluit door de Indische gemeenschap niet anders dan als gevoelloos en kwetsend worden ervaren. Waarvoor was dit besluit nodig? Was er behoefte aan een meer objectiverend perspectief ? Of is hier sprake van misplaatste vorm van ‘woke zijn’?

Paul Hoeke
Nijmegen