Het openen van de subsidiepot leidde in Groningen tot een ‘vernederende’ tombola

Als Bert Rollema uit Bedum maandagochtend aankomt bij het gemeentehuis in Winsum staat er al een ellenlange rij. Net als duizenden andere Groningers wil hij subsidie aanvragen. Hij heeft een krukje meegenomen, omdat hij slechts op één been kan steunen, zegt hij tegen RTV Noord. Toch valt hij om, midden in de rij. Maar hij blijft wachten in de vrieskou, omdat hij van de subsidie graag een traplift wil kopen. „Dat zou echt mooi zijn als ik die krijg”, zegt Rollema.

Hoe de Groningse veerkracht op de proef gesteld blijft worden

Deze podcast luister je ook in onze app

Met hem stonden maandagochtend honderden Groningers, vooral ouderen, urenlang te wachten voor de gemeentehuizen in de provincie. En dan waren er nog 50.000 mensen die vanaf 9.00 uur ’s morgens en sommigen tot aan middernacht achter hun computer zaten om dezelfde subsidie aan te vragen. Uiteindelijk is het duizenden mensen niet eens gelukt een aanvraag te doen, omdat het subsidiepotje leeg was.

Het was vernederend, zei de één. Beschamend, zei de ander.

En dat terwijl Groningen de vrijdag ervoor al een tegenvaller te verduren had gekregen. Op de laatste dag van het demissionaire kabinet werd bekend dat de gaswinning dit jaar mogelijk wordt verdubbeld. In gemeenteraden en de Provinciale Staten werden meteen spoeddebatten aangevraagd. Zaterdag volgt een fakkelprotest in Groningen met de leus #RespectVoorGroningen. „De twee recente gebeurtenissen zijn pijnlijk exemplarisch voor hoe Den Haag al jarenlang(!) met Groningen omgaat”, schrijven de initiatiefnemers van het protest.

Maar hoe heeft het zo ver kunnen komen met de subsidieaanvragen, terwijl iedereen de wedloop kon zien aankomen?

Al op 6 november 2020 was duidelijk dat er te weinig geld zou zijn voor deze regeling. Op die vrijdagnamiddag presenteerden ministers Eric Wiebes (Economische Zaken en Klimaat, VVD) en collega Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, D66) samen met de Groningse regiobestuurders een nieuwe miljardendeal voor Groningen. 1,5 Miljard euro kwam er vrij voor de versterking van huizen, maar ook voor de gedupeerden van wie het huis niet versterkt hoefde te worden vanwege de aardbevingen.

Zij konden aanspraak maken op 10.000 euro subsidie voor achterstallig onderhoud. Want deze 53.000 huishoudens waren jarenlang in het ongewisse gebleven over wat er met hun huis zou gebeuren en stelden onderhoud daarom vaak uit. Alleen was er slechts 300 miljoen euro beschikbaar voor deze subsidie Verduurzaming en Verbetering Groningen, genoeg voor 30.000 huishoudens. Maar zoals vaker bij subsidies vraagt niet iedereen ze aan, was de gedachte.

Als in juli vorig jaar de eerste subsidieronde wordt opengesteld, (voor de eerste 75 van de 300 miljoen) gaat het al meteen mis. De website van Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), dat de aanvragen behandelt, crasht stipt om negen uur. Te veel mensen willen tegelijk de subsidie aanvragen. Binnen vijf dagen is de pot leeg.

Meteen vragen Tweede Kamerleden Sandra Beckerman (SP) en Henk Nijboer (PvdA) om een verhoging van het subsidieplafond. Ze waarschuwen voor „een wedstrijdje” tussen Groningers onderling. Maar de subsidie zien als een wedstrijdje, daar „herkent” minister Ollongren zich niet in, schrijft ze in antwoord op Kamervragen.

Bovendien blijkt volgens Ollongren uit de eerste subsidieronde dat niet iedereen het maximale subsidiebedrag heeft aangevraagd en kan er daarom „geen inschatting gemaakt worden over de uitputting van het budget”. De 300 miljoen euro blijft 300 miljoen euro. Deze vrijdag maakte het kabinet bekend 250 miljoen euro extra subsidie uit te trekken.

In de tussentijd wordt volop reclame gemaakt voor de tweede ronde. Mensen krijgen een persoonlijke brief in de bus, er verschijnen radiospotjes en advertenties op sociale media en in huis-aan-huisbladen. Ook kunnen huiseigenaren advies vragen over de besteding van het geld bij het Energieloket Groningen.

De drempel voor een aanvraag is bewust laag gehouden: bewoners hoeven alleen een prijsopgave te maken van wat ze met het geld willen doen. Officiële offertes zijn geen vereiste. Terwijl bij andere subsidies over het algemeen hele dossiers aan papierwerk nodig zijn voor een aanvraag, wat veel mensen afschrikt. „Het aanvraagproces is zo makkelijk mogelijk gemaakt waarbij minimale vereisten zijn opgesteld”, schrijft Ollongren in een brief aan de Kamer.

In een reactie op de eerste subsidieronde schrijft commissaris van de Koning René Paas (CDA) in een persoonlijke mail aan premier Mark Rutte (VVD) dat de eerste subsidieronde „met een rotvaart was volgetekend: op zichzelf goed nieuws, maar essentieel is dat het rijk garandeert dat er genoeg geld is voor iedereen”.

Maar er komt geen extra geld. Ondanks herhaaldelijke Kamervragen en brieven vanuit de regio. „Dit is het bedrag dat uit afspraken met de regio beschikbaar was”, zegt een woordvoerder van EZK.

Lees ook: Woede en onbegrip in Groningen: zo’n zachte winter en toch meer gas nodig?

Waarschuwing: kom snel

In het weekend voor de tweede subsidieronde, die maandag werd opengesteld, waarschuwt het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), dat de aanvragen afhandelt van de Groningers: ze moeten er snel bij zijn want de subsidieregeling verloopt via het principe ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’.

En zo geschiedde. Op de dag dat het kabinet-Rutte IV gepresenteerd werd op het bordes – en de Groningers voor het eerst een eigen staatssecretaris krijgen in de persoon van Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66) – moesten tienduizenden bewoners onderling uitvechten wie de gelukkige is. Of eigenlijk wie het snelste was.

Maar hadden gemeenten of het SNN zelf niet de stekker uit de aanvraagronde moeten trekken? „We hadden ’s ochtends het idee dat we het konden regelen met extra handjes vanuit de gemeenten”, zegt burgemeester Koen Schuiling (VVD) van Groningen. „Die illusie waren we al snel kwijt.”

De subsidieronde maandag helemaal stilleggen is niet overwogen, zegt commissaris Paas, tevens voorzitter van het SNN. „Hadden we dan op de rijen moeten afstappen en zeggen: het hek is dicht?” De rijen buiten zijn volgens Paas „afgrijselijk”. Woensdagavond bood hij tijdens een spoeddebat in de Provinciale Staten zijn excuses aan „voor wat we als overheden hebben veroorzaakt: dat we van bewoners concurrenten hebben gemaakt terwijl iedereen recht heeft op deze regeling”.

Daarop nemen de aardbevingsgemeenten alvast een voorschot: iedereen die een aanvraag wilde doen, maar niet door de wachtrij heen kwam, mag zich alsnog bij de gemeente inschrijven. Het is geen garantie op geld, maar wel een drukmiddel vanuit de gemeenten om het subsidiebudget met ruim 200 miljoen euro te verhogen. „Het kabinet moet door de zure appel heen bijten”, schrijven zij.

Fakkelprotest

De subsidietombola is voor de Groningers de zoveelste deuk in het vertrouwen in de overheid, dat al geschaad was door de mogelijke verdubbeling van de gaswinning. En nu is het maar de vraag of deze „tegemoetkoming”, zoals Ollongren de subsidie noemde, alle Groningers tegemoet komt.

„Het is vernederend”, zegt SP-Kamerlid Sandra Beckerman, één van de initiatiefnemers van een fakkelprotest aanstaande zaterdag. „Voor de buitenwereld zijn dit misschien incidenten, maar voor de Groningers is dit de zoveelste vernedering in een hele lange reeks van ellende.”

Staatssecretaris Vijlbrief zegt in een reactie de urenlange wachtrijen te „betreuren” en zei eerder deze week te willen kijken naar het subsidieplafond. Maandag en dinsdag bezoekt hij Groningen voor het eerst.