Het gaat hard met dirigent Oksana Lyniv, die de laatste tijd wel vaker de internationale pers haalt als ‘de eerste vrouw die’. Lyniv, die eerder chef-dirigent was van de opera en het philharmonisch orkest in de Oostenrijkse stad Graz, opende in juli vorig jaar als eerste vrouw ooit de prestigieuze Bayreuther Festspiele in Duitsland.
Vrijdagavond maakt zij haar debuut als chef in het Teatro Comunale van Bologna, dat in 1763 de deuren opende. Haar aanstelling, om te beginnen voor drie jaar, is de eerste benoeming van een vrouw aan het hoofd van een Italiaans operaorkest.
Lyniv is blij met alle aandacht voor haar Italiaanse debuut en de felicitaties die volgden, „Tot uit Japan.” Het zaaltje in het Teatro Comunale waarin ze aan de zijde van de trotse burgemeester wordt voorgesteld aan pers en publiek, is volgelopen. Twee abonnees fluisteren dat ze hopen dit jaar, ondanks Covid, toch alle voorstellingen live te kunnen bijwonen.
Mimiek
De laatste tijd komt de pandemie dichtbij, vertelt Oksana Lyniv tijdens een gesprek in haar kleedkamer. „Een goede Oekraïense vriend van me, schilder Ostap Lozynsky, is pas aan de complicaties van Covid bezweken. Hij was 38 jaar, we zouden samen een project doen.” Eveneens door de pandemie vond haar eerste concert in Bologna, in maart vorig jaar en nog als gastdirigente, plaats zonder publiek, en voor een camera.
Oksana Lyniv put zich niet uit in al te veel woorden – niet tijdens het interview maar ook niet tijdens haar repetities met het orkest. „Ik stuur de musici liefst vooral aan met mijn ogen en mimiek, met gebaren en uitstraling. Je hebt een beetje magie nodig om een orkest te leiden. Als je alles heel goed kunt uitleggen met woorden, maar niet zonder, dan zal het toch niet werken.” Maar ze wil wél wat woorden kwijt over haar liefde voor Richard Wagner, en de positie van vrouwen bij klassieke orkesten.
Voor haar debuut in Bologna koos Lyniv onder meer de eerste akte uit Wagners opera Die Walküre. „Ik begon op mijn achttiende naar Wagner te luisteren, door dit stuk besloot ik dat ik dirigent wilde worden.” Een evidente keuze was dat zeker niet. Tijdens haar opleiding zou nog geregeld de vraag opduiken waarom ze als vrouw al die moeite deed. Lyniv groeide op in Brody, in het westen van Oekraïne, maar de vooroordelen doken ook daarbuiten op.
Zo herinnert ze zich een masterclass bij de Duitse maestro Kurt Masur. „We waren met tien studenten, ik was de enige vrouw. Hij maakte duidelijk dat hij geen toekomstperspectief voor me zag, dat ik als vrouw niet serieus zou worden genomen. Zulke commentaren stemden me verdrietig, maar maakten me uiteindelijk ook sterker. Je leert je aanpassen. Wat helpt, is dat zulke opmerkingen nooit komen vanuit het orkest of de musici. Alleen maar van buitenstaanders.”
Gendergelijkheid
Lyniv woont in Düsseldorf en kent de Duitse culturele scene goed, maar die lijkt haar niet geëmancipeerder dan elders in Europa. „Er wordt in Duitsland wel veel gepraat over gendergelijkheid, maar feitelijk is Duitsland niet verder dan Italië”, zegt ze. Dat bleek nog uit een grootschalige studie in 2016. „Van klassieke muziek tot film en musea: ook in Duitsland bleken vrouwen in elke deelsector nog altijd ondervertegenwoordigd.”
„Door een vrouw te kiezen als muzikaal leider stelt Bologna een voorbeeld. En dat in Italië, toch een traditioneel land.” Daarbij: er zijn steeds meer voorbeelden. Lyniv verwijst in één adem naar haar collega Speranza Scappucci, bij La Scala. De Italiaanse met de rode krullen, sinds 2017 dirigent bij de Opéra Royal de Wallonie in Luik, zal vanaf 18 januari als eerste Italiaanse vrouwelijke dirigent een opera dirigeren in het beroemde operahuis van Milaan: Bellini’s I Capuleti e i Montecchi.
Lyniv dirigeert dit seizoen in Bologna voor het eerst de opera Andrea Chénier van Umberto Giordano. Als muzikaal directeur heeft ze een eigen inbreng in de programmering. Naast Wagner, Tsjaikovski en Bruckner krijgt het publiek in Bologna daarom ook de Oekraïense componist Boris Lyatoshynsky gepresenteerd.
Jonger publiek
Bologna heeft een rijk cultureel leven. Op bijna 400.000 inwoners werken er 26.000 in de cultuursector. Daarnaast telt de stad meer dan 80.000 studenten. Ook voor hen wil ze de deuren van het Teatro Comunale opengooien. Ze wil graag een jonger en breder publiek warm maken voor klassieke muziek en opera, zoals ze dat in Oekraïne al jaren doet. Lyniv is oprichter, dirigent en artistiek directeur van het Oekraïense jeugdorkest en van het Mozartfestival in de stad Lviv. „Op mijn festival nodig ik vaak jonge musici en dirigenten uit om met me te werken, en samen projecten voor kinderen op te zetten.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/04/web-1904culelimchan_30351477.jpg)
De komende jaren is ze ook van plan meer vrouwelijke assistent-dirigenten in het Teatro Comunale uit te nodigen. „Het is hoog tijd dat we minder praten over de ondervertegenwoordiging van vrouwen, en er meer aan doen”, zegt Lyniv. „Met quota heeft dat niets te maken, wel met breder zoeken naar talent.” Ze voelt zich daarin gesteund door het orkest: „De vraag om mij te benoemen als chef-dirigent kwam vanuit het orkest, dat vind ik heel belangrijk. Na ons eerste concert samen, vorige lente, hoorde ik de muzikanten over mij fluisteren in de coulissen.” Glimlachend: „Ik wist toen niet eens dat ze een chef-dirigent zochten.”