Ach, mensenrechten en democratie, die zijn zó 2021

Wordt het nog wat met die Arabische Lente, in de zin van meer inspraak en vrijheid? Nee, antwoord ik mezelf meteen, pessimist die ik ben, maar niet iedereen is het met me eens. Als de opstanden in Tunesië tot en met Soedan gelden als revoluties, moet je die meer tijd geven, aldus mijn opponenten. Kijk maar naar de Franse Revolutie en de akelige fases waar die doorheen ging tot de Fransen er redelijk uitkwamen. Maar hoeveel meer tijd, vraag ik dan, tien, twintig, vijftig jaar?

Maar goed, over naar Tunesië en Soedan, de enige Arabische landen waar sprake is geweest van verbetering in de zin van meer vrijheid. Geweest, want de machtsgreep van de Tunesische president Kais Saied op 25 juli 2021 – door veel Tunesiërs verwelkomd na tien jaar economische achteruitgang – oogt steeds permanenter.

Het Tunesische parlement, dat aanvankelijk voor dertig dagen werd opgeschort, keert volgens Saieds laatste plan pas terug na verkiezingen in december. Dus in elk geval nog bijna een jaar presidentiële alleenheerschappij. In de tussentijd kunnen de burgers tot 20 maart online suggesties inzenden voor een nieuwe grondwet, die op 25 juli in een referendum aan hen wordt voorgelegd. Maar de commissie die al die suggesties in een nieuwe grondwet moet omvormen, zal door de president alléén worden aangewezen. Ik zie hier zeeën van ruimte voor inbreng van een dictator in spe. Het kán nog goed aflopen, maar de voortekenen – inclusief recente arrestaties – zijn slecht.

Op mijn zwarte schaal van somberheid ben ik nóg somberder over Soedan, waar de autoriteiten op 30 december opnieuw met grof geweld volksprotest tegen het leger neersloegen. In het kort: het oude militaire bewind sneuvelde in april 2019 na massaprotest. Vier maanden later werden burgers en leger het eens over een gezamenlijk overgangsbewind, maar afgelopen oktober gristen de militairen de macht terug.

In november mocht premier Hamdok terugkeren, maar dat was voor veel burgers onvoldoende, vandaar intussen elf grote protesten. Donderdag werden daarbij vijf betogers doodgeschoten (in totaal nu 53 doden sinds oktober); bij een protest op 19 december werden dertien vrouwen verkracht door de veiligheidsdiensten. U herinnert zich dat dit ook bij protesten in 2019 gebeurde, en dat is geen toeval. Vrouwen zijn een drijvende kracht achter het verzet tegen het leger; zij moeten worden gebroken.

Saoedi-Arabië en Egypte, bepaald geen voorvechters van volksinspraak, houden volgens Arabische media samen de situatie in de gaten met oog op hun belangen. Voor alle duidelijkheid: die belangen zijn goede relaties met de Soedanese militairen. Amerika en de Europese Unie hebben in variaties van „diep verontrust” gereageerd op het geweld van de autoriteiten.

Maar ja. Amerika en EU koesteren evengoed hun belangen. De machtige generaal Mohamed Hamdan Dagalo heeft eraan herinnerd dat de militairen Soedans grenzen beheren en dat Europa en de VS weinig keuze hebben dan zich bij de feiten neer te leggen als ze een nieuwe vluchtelingencrisis willen voorkomen.

Ach wat geeft het ook. President Macron ging op bezoek bij de Saoedische kroonprins; ik zag een aardige foto van het bezoek van de Britse kroonprins en zijn vrouw aan de Egyptische president Sisi. Mensenrechten en democratie zijn zó 2021.

Carolien Roelants is Midden-Oostenexpert en scheidt op deze plaats elke week de feiten van de hypes.