Tijdschrift treuzelt met terugtrekken artikel

Na vijf jaar van aanhoudende druk heeft het prestigieuze tijdschrift Molecular Cell eindelijk besloten twee publicaties van Leidse moleculair biologen terug te trekken. De artikelen bevatten „onacceptabele datamanipulatie”. Het tijdschrift maakte het besluit eerder deze maand bekend met twee korte zogeheten retraction notices.

Waarom moest het zo lang duren? Beide artikelen zijn de afgelopen jaren elk meer dan zeventig keer geciteerd. Zo blijft de wetenschappelijke literatuur vervuild. Frits Rosendaal, hoogleraar klinische epidemiologie aan het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC), schreef er vorige week een kritisch commentaar over op Retraction Watch, de website die teruggetrokken publicaties bijhoudt.

Weer onderzoeksfraude bij LUMC

Rosendaal deed in 2015 onderzoek naar de kwestie, als voorzitter van de net ingestelde commissie wetenschappelijke integriteit van het LUMC. Die wees één persoon aan als verantwoordelijk voor de manipulaties, een vrouw, die ze niet bij naam noemde – het werd al snel duidelijk dat het om Maria Fousteri ging. Ze werkte tussen 2002 en 2010 in Leiden. Haar onderzoek richtte zich op het optreden en herstellen van dna-schade. De commissie vond vier publicaties waarin sprake was van datamanipulatie. Twee ervan waren door Leidse onderzoekers geschreven, en beide waren gepubliceerd in Molecular Cell, in 2006 en 2007.

‘Typisch uitstelgedrag’

Vanaf 2016 heeft de raad van bestuur van het LUMC herhaaldelijk brieven geschreven aan de hoofdredacteur van het tijdschrift, met het verzoek de twee artikelen terug te trekken. Wat steeds volgde is „typisch uitstelgedrag”, vertelt Rosendaal aan de telefoon. „Ze zouden erin duiken. Maar we hoorden niks meer.” In zijn commentaar schrijft hij: „Het was een diep frustrerende ervaring.”

Rosendaal kaartte de kwestie in 2018 aan bij de Committee on Publication Ethics (COPE), een internationale organisatie die richtlijnen opstelt over ethisch publiceren. Veel tijdschriften zijn erbij aangesloten, Molecular Cell ook. Harde sancties kan COPE niet treffen, zegt Rosendaal. Een tijdschrift kan het lidmaatschap worden ontzegd. „Maar tijdschriften vinden het niet fijn als COPE iets vervelends over je schrijft.”

In 2019 stelde de hoofdredacteur van Molecular Cell aan het LUMC voor een retraction notice te plaatsen met aanpassingen en nuanceringen. „De auteurs zeiden daarin dat de resultaten, ondanks de manipulaties, een goede voorstelling van de waarheid waren”, zegt Rosendaal. Daar ging het LUMC niet mee akkoord.

‘Oprecht verbaasd’

Daarna bleef het twee jaar stil. Uiteindelijk besloot Molecular Cell de twee artikelen terug te trekken, met verwijzing naar het rapport dat de integriteitscommissie al in 2015 had opgesteld. „We blijven oprecht verbaasd door de gebeurtenissen”, schrijft Rosendaal.

Probleem is dat niemand van de betrokkenen belang heeft bij een terugtrekking. „Het is pijnlijk. Voor de auteurs, de instelling, het tijdschrift”, zegt Rosendaal. „Maar zij moeten het lef hebben fouten te erkennen.” Ook de wetenschap is niet feilloos, zegt Rosendaal. Overal zijn bedriegers. „Maar juist het niet doorpakken tast het vertrouwen aan.”