N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

30 december 2021

Leestijd 13 minuten

Download als pdf

Mijn opinie raakte een snaar

Terugblik 2021 Inspirerende kritiek, polarisatie, een rituele stoelendans – wat volgde er op het verschijnen van een opiniestuk in NRC?

30 december 2021

Leestijd 13 minuten

Opiniestukken in NRC kunnen het denken veranderen, beleid een nieuwe wending geven of tot kritiek leiden die vooraf niet te verzinnen is. Honderden artikelen publiceerden wij dit jaar op onze pagina’s en online. Van een aantal opzienbarende en veel gelezen stukken vroeg de redactie de auteurs om te vertellen welke reacties ze kregen, wat er na publicatie gebeurde, en of ze wellicht anders zijn gaan denken.

Gwen van Eijk Wonen
Jeroen Smit Economie
Imara Felkers Sport
Hassnae Bouazza Sigrid Kaag
Stan Baggen Corona
Peter Vasterman Gender
Jan Driessen Politiek
Priscilla van der Perk Werk
G. Muilwijk Corona
Michiel Souren Cryptovaluta
Gerrit van Maanen Pels Rijcken
Sara-Joan Pinto-Sietsma Corona

Wonen
Gwen van Eijk, stadssocioloog

In de strijd om een woning verzuipt de solidariteit, schreef ik in mei over de wooncrisis. Wat een observatie was in een groter verhaal over de oorzaken van de crisis, werd door de kop, gemaakt door de redactie, de hoofdboodschap. Het raakte kennelijk bij veel lezers een snaar. Ik wilde waarschuwen dat de woningnood groepen tegenover elkaar zet, maar ik had evengoed kunnen benadrukken dat een gebrek aan solidariteit een belangrijke oorzaak is geweest van de wooncrisis. Opeenvolgende kabinetten (en dus veel kiezers) hadden en hebben niet voldoende oog voor de gevolgen van woonbeleid dat uitgaat van toereikende en stabiele inkomens waarmee hypotheken kunnen worden afgesloten. Woonbeleid gebaseerd op het recht op huisvesting vereist allereerst dat we solidair zijn met iedereen die om wat voor reden ook op een geliberaliseerde woningmarkt geen goede, betaalbare, passende en zekere woonruimte kan bemachtigen.

Solidariteit is de kernboodschap van de groeiende woonbeweging, die vanaf de zomer steeds luider van zich liet horen. We moeten niet strijden om woningen, maar strijden vóór woningen voor iedereen, met bijzondere aandacht voor wie dat nodig heeft, waaronder dakloze mensen, jongeren, ouderen, mensen met een laag of instabiel inkomen, statushouders, arbeidsmigranten en mensen met een beperking. Na twee landelijke demonstraties in Amsterdam en Rotterdam, en protesten in Arnhem, Tilburg, Nijmegen, Den Haag, Utrecht en Groningen, volgen in 2022 protesten in onder meer Eindhoven, Amersfoort, Delft en Leiden.

In de strijd voor huisvesting is een netwerk ontstaan van bewoners, actiegroepen en belangenorganisaties die collectief strijden voor beter woonbeleid, lokaal en landelijk. De wooncrisis heeft dus gelukkig ook geleid tot meer solidariteit. Hopelijk bereikt die ook het nieuwe kabinet.

Economie
Jeroen Smit, journalist

Dream on Smit, het past niet in de logica van een ondernemer om omwille van ‘het goede op de lange termijn’ winst in het hier en nu te laten liggen. Inspirerende kritiek op mijn opiniestuk in april, De échte ceo verbetert de wereld, niet zichzelf, stelde vooral: een moreel appel door het woordje ‘verantwoordelijk’ voor ‘vennootschap’ te zetten, schiet tekort. Harde, concrete wetgeving is nodig om het bedrijfsleven op een duurzame, inclusieve en circulaire koers te krijgen.

Eens. De afgelopen maanden ben ik opgeschoven. In mei veroordeelde een moedige rechter, want niet gesteund door heel concrete wetgeving, Shell tot veel grotere inspanningen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Veel topbestuurders zijn nu als de dood; straks klopt een rechter op hun deur en roept ze ter verantwoording omdat ze bijvoorbeeld soja of palmolie inkopen die bijdraagt aan ontbossing, of cacao waar mogelijk kinderarbeid mee is gemoeid. Ze lijken verlamd en blijven hangen in de redenering: als ik de winst nu niet pak, dan doet de concurrent het. Dan verandert deze jager in een prooi en daar heeft niemand wat aan.

De tijd dringt. In Glasgow werd duidelijk dat nationale politici het niet aandurven om spelregels voor de berekening van de echte prijs dwingend aan bedrijven op te leggen. Gelukkig maakt Brussel vaart. Als het meezit zullen bedrijven in de EU vanaf 2023 heel concreet verantwoordelijk worden gehouden voor alle impact op mens en milieu in hun hele keten. Van voeding tot vliegen, van energie tot kleding; het zal allemaal duurder worden. Ceo’s zullen roepen dat het niet kan, dat het groei en werkgelegenheid zal kosten. Maar ze zullen vooral opgelucht zijn. Als de nieuwe spelregels voor iedereen gelden, kunnen ze veilig aan de slag. Dat zullen ze ook doen: het zijn ondernemers. En deep down weten ze: uiteindelijk worden we er allemaal beter van.

Sport
Imara Felkers, filosofe

Mijn zelfgekozen titel voor mijn opinieartikel was: ‘Schreeuw het uit Marianne!’ Maar de kop werd: Houd op met de seksualisering van sportvrouwen. En in de intro stond ook nog: „Geniet gewoon van vrouwelijke sporters, zegt Imara Felkers.”

Sex sells. Daar moest ik aan denken toen ik als lezer deze zin boven mijn stuk teruglas en ik ‘geniet gewoon’ niet meer los kon zien van seksualiteit. Ik vond mijzelf dus terug in een perspectief waar ik juist niet wil staan, maar dat misschien ook alles zegt over hoe seksueel georiënteerd onze maatschappij is.

Ik had me niet gerealiseerd dat ik in polarisatie terecht zou komen. Met name mannen vinden dat het allemaal wel meevalt. Sommigen vonden de opbouw van mijn artikel ook warrig. Bovendien wordt er al best veel aandacht aan vrouwensport besteed, toch? Veel vrouwen reageerden daarentegen juist heel positief. Een vrouw schreef dat ze de uitleg over de herroepbaarheid van spel een diamant in mijn stuk vond. Het intens meebeleven van een transcenderende ervaring bij een sporter, om daarna zelf weer over te gaan tot de orde van de dag ‘omdat de kat nog moet eten.’

Precies dat beoogde ik met mijn betoog: er is iets heel bijzonders aan extase in de sport. Deze extatische ervaring in sport is een andere dan religieuze extase, of seksuele extase. Ik doe mijn promotieonderzoek aan de universiteit van Gloucestershire vanuit een eerste-persoonsperspectief. Daarom schreef ik dit stuk ook vanuit een persoonlijke ervaring. Vanuit het perspectief van spel vat ik de extase-ervaring in de sport op als een grondfenomeen van de mens. Maar omdat we de vormen van extase door elkaar halen, ontstaat er ongemak als een sportvrouw deze extase ervaart. De angst voor en het ongemak bij de seksuele extase bij vrouwen zit in de haarvaten van onze samenleving; zelfs bij mijn moeder. De verwisseling ook.

Sigrid Kaag
Hassnae Bouazza, journalist

Een opiniestuk plaatsen leidt standaard tot een soort rituele stoelendans. Er is eerst wat gekrakeel, dat gaat over op herrie, nerveuze woorden vliegen vervolgens heen en weer en aan het eind aan het artikel zit iedereen nog op dezelfde plek. Zelfgenoegzaam, met de armen stevig over elkaar. Ik zag het na mijn artikel in juli over de seksistische aanvallen op Kaag in de media en de politiek (‘Kaag-gate’ is een ordinaire heksenjacht), waarin ik opriep weerstand te bieden tegen intimidatie en besmeurcampagnes.

Wie de misogynie ook opmerkte, knikte instemmend en wie een hekel had aan Kaag snoefde pedant dat je alles wel seksisme kon noemen of dat ze het verdiende. Hoewel, er was een uitzondering. Freek Staps, hoofdredacteur van het ANP, klom in de pen en nam mijn oproep tot actie ter harte. Niet om het serieuze probleem van seksisme en riooljournalistiek te veroordelen, maar ter verdediging van de journalistiek, want die was heus zo slecht niet.

En dat vat het debat in Nederland samen. Te veel mensen zijn alleen maar met zichzelf bezig. Met de vraag of iets hén, of hun groep, raakt of kwetst. Daarbij hanteren ze dubbele maatstaven, ze zijn aanzienlijk milder en empathischer voor zichzelf dan voor opponenten. Wat een ander voelt of doorstaat, doet er minder toe. Natuurlijk, het is comfortabel toeven aan de zijlijn terwijl anderen de klappen opvangen. Maar seksisme, racisme en intimidatie zijn geen zaken om luchthartig over te doen of mee te marchanderen. Ze raken aan de gelijkheid en gelijkwaardigheid van mensen. Daar hoor je zonder uitzondering tegen op te staan. Al was het maar uit egoïstisch lijfsbehoud, want sentimenten veranderen en macht verschuift: wat een ander nu raakt, klopt vroeg of laat ook aan je eigen deur.

Corona
Stan Baggen, advocaat

Eind augustus verscheen mijn opinieartikel over het ontbreken van een wettelijke grondslag voor de invoering van een coronatoegangsbewijs waarbij ongevaccineerden wel en gevaccineerde mensen niet moeten testen voor toegang. De Wet publieke gezondheid vereist daarvoor immers dat vastgesteld kan worden dat de kans dat een ongeteste gevaccineerde het virus verspreidt vergelijkbaar is met de kans dat een recent geteste persoon dit doet. Ik stelde dat dit niet het geval was. Het artikel werd veel gedeeld door tegenstanders van het coronatoegangsbewijs maar er kwam, enigszins tot mijn verbazing, geen enkel weerwoord van voorstanders daarvan. Toch werd het coronatoegangsbewijs ingevoerd, en later uitgebreid. Verdere uitbreiding en het invoeren van 2G staan op stapel.

Was het eerder wellicht nog een vraag hoe goed de vaccins werkten tegen transmissie, inmiddels is bekend dat ook gevaccineerden het virus verspreiden. Daarmee wordt ook steeds duidelijker dat de wettelijke voorwaarde voor het onderscheid naar vaccinatiestatus niet is vervuld en wordt bovendien steeds onduidelijker wat eigenlijk het nut van zo’n toegangsbewijs nog is.

Natuurlijk, zoveel advocaten, zoveel meningen, en als ik eens een stukje schrijf, staat het regering en volksvertegenwoordiging uiteraard vrij dat te negeren. Maar in de Eerste Kamer maakte Peter Nicolaï (PvdD) hetzelfde punt en ook zijn betoog werd eenvoudigweg genegeerd. Dat is raar. Je zou juist bij maatregelen die evident aan grondrechten raken en die bovendien nogal wat polarisatie in de hand werken een kritische blik verwachten. Ik kan alleen maar constateren dat die grotendeels ontbreekt.

Gender
Peter Vasterman, mediasocioloog

‘Berichtgeving over gender-ingrepen bij tieners is te weinig kritisch. Steeds meer pubermeisjes melden zich bij genderklinieken. Nederlandse media moeten ook de keerzijde belichten, meent Peter Vasterman.” Dat stond in mei boven mijn opiniestuk over de vraag waarom de media met een grote boog heen lopen om de controverses die spelen in de transgenderwereld. Angst voor beschuldigingen van transfobie was mijn stelling, terwijl het wel de opdracht van de journalistiek is om kritisch te berichten over transgenderissues. „Dat is niet transfoob”, luidde de laatste zin.

Helaas bewees mijn artikel dat die angst voor transfobiebeschuldigingen terecht is. Er volgde een stortvloed aan reacties waarin toch wel erg vaak het woord ‘transfoob’ viel, naast termen als ‘onwetenschappelijk’, ‘gevaarlijk’, ‘suggestief’ en ‘respectloos.’ NRC werd bestookt met telefoontjes en (deels voorgekookte) e-mails, waarin excuses, rectificaties en soms zelfs het ontslag van de chef Opinie werden geëist. Het plaatsen van dit stuk zou mensenlevens in gevaar hebben gebracht.

Ook op sociale media ging het er wekenlang stevig aan toe. Maar er waren ook heel wat lezers die het terecht vonden dat dit onderwerp eindelijk aandacht kreeg in de media. En dat gebeurde daarna ook: na een radiodebat volgden interviews, columns, opiniestukken en zelfs een tv-programma.

Was het terugkijkend de moeite waard om al die transfobiebeschuldigingen te trotseren om het onderwerp aan de orde stellen? Als pleiten voor kritische berichtgeving al ‘transfoob’ is, dan dient deze retoriek alleen nog maar om reputaties te beschadigen, niet meer om discriminatie te signaleren. Dus ja, het was de moeite waard: al was het alleen al voor die verontruste ouders die mij mailden over hun kinderen in transitie – „krijgt mijn kind de juiste diagnose en de juiste zorg?” – maar niets durven te zeggen. En u weet wel waarom.

Politiek
Jan Driessen, communicatieadviseur

‘Nu rest slechts politieke chaos, persoonlijke pijn en een onbestuurbaar land.” Zo eindigde op 7 april mijn helaas correcte voorspelling in NRC. Oorzaak was het doorgeslagen en onnadenkende 1 april-debat over de zogenaamde ‘leugen’ van Rutte. De formatieverkenners Ollongren (D66) en Jorritsma (VVD), alsook VVD-leider Rutte legden in de Tweede Kamer naar eer en geweten uit dat er over een ‘functie elders’ voor Omtzigt niet was gesproken. Wél was er door Rutte meegedeeld dat de VVD geen bezwaar zou maken tegen een mogelijke ministerspost voor Omtzigt. In vroegere tijden zou zo’n eenduidige uitleg de belangrijkste fractievoorzitters hebben overtuigd, was de eenheid van het weldenkende politieke midden bewaard en was direct overgegaan tot de orde van de dag. Dan hadden we ver voor de zomer een kabinet gehad. Nu voelden de kersverse en onervaren fractievoorzitters van D66 en CDA de hete adem in de nek van opruiende populisten, schreeuwende sociale media en opstandige achterban. Omtzigt was heilig. Kritiek was hip. Nieuw leiderschap hot. En dus werden ook zij geïnfecteerd door het ontregelende populisme. Dreven zij mee op de golven van emotie; volgden gedwee de waan van de dag. Kwamen zelf met een motie van afkeuring. Sloegen daarmee diepe wonden. Onnadenkend over de gevolgen van een dergelijke onbezonnen paniekreactie. In de daarna transparantere formatie werden gespreknotities publiek gemaakt. Zo ging achterdocht regeren, liet niemand meer het achterste van de tong zien en kon geen partij meer bewegen. De formatie kwam muurvast te zitten. De harde les: verantwoordelijke middenpartijen mogen nooit de angstige populist uithangen, maar moeten verantwoordelijkheid nemen en strategisch blijven nadenken in het belang van het land. Zij moeten elkaar niet bevechten maar juist versterken, als hét antwoord op het alles ontregelende populisme.

Werk
Priscilla van der Perk, redacteur

‘Moet je dat nou wel doen, nog een stukje schrijven voor NRC?”, vroeg een vriendin me toen ik vertelde over de uitnodiging van de redactie. Zij dacht vooruit. En ja, ook ik hoorde het UWV al denken: zij kan die 300 woorden typen? Dan kan ze ook 30 uur werken. Het lijkt een vreemde redenatie, maar ik heb ze in de afgelopen maanden nog gekker meegemaakt. Wantrouwen bij het UWV werkt averechts, zo schreef ik in juni in deze krant. Ik kaartte daarin de werkwijze van het UWV aan, waardoor burn-out-herstel wordt vertraagd. Inmiddels kan ik een halve roman schrijven over alle bizarre, kafkaëske gebeurtenissen. En, zoals ik nu weet: veel Nederlanders hebben eenzelfde verhaal.

Destijds wist ik dat mijn ervaring niet op zichzelf stond. Dat er zoveel herkenning zou zijn als bleek uit de vele reacties op het opiniestuk, zag ik echter niet aankomen. Wat me daarbij ook is opgevallen, is dat veel van de berichten die me via sociale media bereikten schoorvoetend waren. Er sprak opluchting uit. Een gevoel van ‘ik ben dus niet de enige’. Maar ook voorzichtigheid. Over het feit dat het herkenbaar was. Ook die burn-out. Het nog steeds aanwezige taboe pijnlijk voelbaar.

Wat ik in juni ook niet wist, is dat ik helemaal niet een van de eersten ben die de UWV-kwestie aankaart. De Stentor en Tubantia brachten in 2014 het Zwartboek UWV uit. Er zijn de individuele ervaringsverhalen. De SP stelde het rapport ‘Ziek van het UWV’ samen.

Des te zorgwekkender is het dat er maar niets verandert. De tijd gaat gewoon verder. Over mij is inmiddels bepaald dat ik 30 uur kan werken. Het bezwaar loopt. De stress blijft. Zo komen er elke dag ervaringen bij over een kapot systeem dat op de schop moet. Hoeveel meer zijn daar nog voor nodig?

Corona
G. Muilwijk, oud-redacteur

In februari 2020 werd ik 74. Ik, 74? Dat ging niet over mij! Uiteraard wist ik al lang dat het leven eindig is, maar voor mijn leven gold dat nog niet. Toen kwam de pandemie en speelde ik Russisch roulette als ik naar buiten ging. Vervolgens vertelden diverse zelfbenoemde deskundigen ons, ouderen, dat we a: maar eens snel moesten wennen aan de dood (Chabot, psychiater), b: geen recht hadden op een zo lang mogelijk leven (Huijer, filosoof) en c: plaats moesten maken voor jongeren (vier intensivisten). Argumenten waren dun gezaaid. Dat ongefundeerde paternalisme maakte me cholerisch en ik spuwde mijn gal aan de krant, die mijn brief plaatste.

Een paar dagen later kreeg ik in NRC bijval van M. Brouwer uit Oegstgeest. Andere reacties kreeg ik vooral van familie en vrienden, en van een klasgenoot van de lagere school. Iedereen zag wel iets in mijn kritiek, vaak aanhakend bij de ongewenste tegenstelling ouderen-jongeren. Of mijn bijdrage het denken in bredere zin heeft veranderd? Ik heb geen idee.

Wel zie ik dat de ouderen zijn opgevolgd door de ongevaccineerden. Nog steeds is niet het uitgangspunt dat wij allen elkaar moeten redden, maar veeleer dat anderen ons het oude leven heel rap moeten terugbezorgen.

Verder wisselt het perspectief per dag en per persoon. Moeten de maatregelen overbezetting van ziekenhuizen voorkomen? En/of van zorgpersoneel? Of beschermen ze individuen of bepaalde (beroeps)groepen? En waarom kinderen wel of niet inenten? Misschien zijn de Haagse baasjes (terecht) ook bang voor Italiaanse toestanden, economische ontwrichting en overal Rotterdamse rellen? Iedereen heeft een mening, maar nog niemand het antwoord. Voor mij is dat de grootste ontluistering van deze pandemie.

Cryptovaluta
Michiel Souren, valutahandelaar

Wie zich nog afvroeg of Bitcoin here to stay is, loopt wat achter, schreef ik in mijn opiniestuk in februari. Sindsdien was er onder meer de succesvolle beursgang van handelsplatform Coinbase en de invoering van de bitcoin als wettig betaalmiddel in El Salvador.

We kijken vaak naar Bitcoin als geld, belegging of speculatie. Maar het is ook technologie, een netwerk en een protocol. Het is daarom lastig uit te leggen in een paar zinnen. Om Bitcoin echt te begrijpen moet je het vanuit al deze perspectieven bekijken én het in de context plaatsen van de toekomst van ons geld. Politici, economen en bankiers zitten helaas vaak vastgeroest in oude opvattingen en geven met hun commentaar over Bitcoin regelmatig blijk van onbegrip.

Drie groepen werken aan een nieuwe vorm van geld. Centrale banken bouwen aan een digitale vorm van contant geld waarmee ze nauwkeurig kunnen bepalen wanneer, waar en hoe je jouw geld kunt besteden. Techbedrijven willen hun eigen wereldwijde digitale munten introduceren. En dan is er open source-geld, waarvan de bitcoin de eerste en grootste is. En de enige die decentraal, neutraal en onafhankelijk is; niemand kan censureren of de regels eigenhandig aanpassen. Wie de vele facetten van Bitcoin onderzoekt, zou best eens kunnen concluderen dat het de belangrijkste uitvinding van de 21ste eeuw is. Omgeven door torenhoge inflatie zijn velen op zoek naar bezittingen die de overheid niet bij kan drukken. Het aantal bitcoins, 21 miljoen, kan door niemand worden aangepast. Wie niet slapend arm wil worden, doet er goed aan Bitcoin te bestuderen en op z’n minst een klein stukje op te nemen in zijn portefeuille.

Pels Rijcken
Gerrit van Maanen, jurist

Kamervragen voor Grapperhaus:

1. Heeft de minister kennisgenomen van de opiniërende bijdrage van prof. mr. Gerrit van Maanen in de NRC van 3 augustus 2021, waarin gesteld wordt dat Pels Rijcken onder geen beding Landsadvocaat kan blijven?

2. Onderschrijft de minister het oordeel van Van Maanen dat de Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob) samenwerking verbiedt met een organisatie waarin fraude en verduistering is gepleegd?

3. Is de minister op de hoogte van de stand van zaken in het forensische accountantsonderzoek naar de verduisterde en verdwenen 10 miljoen euro?

4. Is inmiddels bekend waar die verdwenen miljoenen terechtgekomen zijn?

5. Zo nee, gaat de minister aan het Openbaar Ministerie opdracht geven om dit te onderzoeken?

6. Is de minister op de hoogte van het feit dat Pels Rijcken gaat stoppen met de notariële praktijk en verder gaat als advocatenkantoor?

7. Is de minister op de hoogte van de reden waarom Pels Rijcken niet langer als full service-kantoor wil doorgaan?

8. Gaat de Staat een andere landsadvocaat zoeken?

9. Ziet de minister een mogelijk verband tussen bovenstaande vragen?

Corona
Sara-Joan Pinto-Sietsma, vasculair internist

Iets minder zorgvuldig, en iets sneller, was mijn oproep aan minister De Jonge in mijn opiniestuk in april, aangezien snelheid en zorgvuldigheid bij vaccinaties omgekeerd evenredig aan elkaar gekoppeld zijn. Ik kreeg vele positieve reacties. Enkelen vroegen mij of de minister zelf ook gereageerd had, maar helaas, dat was niet zo. Geen probleem natuurlijk, het gaat niet om mij, maar om de boodschap. Helaas moet ik constateren dat die hem nog niet heeft bereikt. Opnieuw is er een onnodig trage uitrol van de boostercampagne, waarbij ik de woorden, ‘we moeten ook de grootst mogelijke zorgvuldigheid betrachten’ niet meer kan horen. Ik zal het dan nog maar een keer herhalen: SNELHEID is wat we nu nodig hebben, want opnieuw zijn ongelofelijk veel mensen de dupe van deze ‘zorgvuldigheid’.

Eerlijk is eerlijk, de opnieuw zeer trage campagne valt zeker niet alleen minister De Jonge aan te rekenen. Er is iets fundamentelers. In januari waren er al de eerste geluiden, in mei een eerste inschatting en daarna meerdere analyses van real time data die lieten zien dat de effectiviteit van de vaccins na zes maanden afnam. Op die inzichten valt zeker wat aan te merken. En ‘er is onvoldoende bewijs’ is inmiddels het crisismantra in ons land. Te vaak wordt in deze pandemie onvoldoende bewijs gezien als géén bewijs. Herinnert u zich het mondkapjesdebacle?

Maar uiteindelijk blijft het natuurlijk een samenspel tussen wetenschappelijk bewijs en gewoon logisch nadenken. Star wachten op voldoende wetenschappelijk bewijs, midden in een uitslaande brand (we zijn ook zo’n lekker eigenwijs gidslandje), komt de daadkracht uiteindelijk niet ten goede.

In Nederland word je persoonlijk verantwoordelijk gehouden voor je fouten. Hierdoor is er zoveel wet, regelgeving en bureaucratie ingeslopen, dat iedereen elkaar gevangen houdt, bang om een afspraak te schenden of een regel aan haar laars te lappen, want tja, het ergste wat een Nederlandse bestuurder kan doen is om niet ‘zorgvuldig’ te zijn geweest. Zo zitten we al twee jaar in een (mentale) lockdown. Maar mag het dan in de toekomst ook een onsje minder zorgvuldig? Mogen we de komende jaren vragen om een beetje lef? Mogen we alsjeblieft in crisistijden terug naar ‘liever om vergiffenis vragen dan om toestemming’?

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 31 december 2021

Opinie

Mijn opinie raakte een snaar

Meest gelezen

Lees ook deze artikelen