Qua bekendheid kan ze zich in haar geboorteland Italië meten met filmsterren als Sophia Loren en Gina Lollobrigida. Ruim anderhalf miljoen mensen volgen haar op Instagram. Als stijlicoon inspireert ze duizenden vrouwen en meisjes. La divina luidt haar bijnaam. De goddelijke.
Federica Pellegrini (Mirano, 1988) is de enige zwemmer (m/v) die op één afstand, de 200 meter vrije slag, bij acht WK’s op rij eremetaal won. In Tokio, afgelopen zomer, vestigde ze een record door als eerste zwemster op vijf achtereenvolgende Olympische Spelen de finale te halen op dezelfde afstand. Ze heeft sinds 2009 het wereldrecord (1.52,98) op de 200 vrij.
Maar ook godinnen zijn kwetsbaar, maakte Pellegrini begin deze maand duidelijk in het populaire satirische tv-programma Le Iene (De hyena’s). Ze had het aanbod gekregen om, net als een handvol andere bekende Italiaanse vrouwen, een monoloog voor de camera te houden over een onderwerp dat haar na aan het hart ligt. De programmamakers wilden de tekst van tevoren lezen, maar beloofden er geen letter aan te veranderen. Ze kreeg vijf minuten de tijd om haar standpunten over het voetlicht te brengen.
En dus trok Pellegrini ten strijde tegen het seksisme en machismo in haar land. Gestoken in een rood pak, tegen een decor dat veel weg had van een talentenjachtprogramma, keek ze recht in de camera en zei: „Ik heb altijd gevochten voor de zaken waarin ik geloof, ik heb mezelf bloot gegeven en ik heb de mensen verdedigd van wie ik hou, met alle consequenties van dien. Het maakt deel uit van het spel. Maar er is één ding in het bijzonder dat me aan het denken heeft gezet: ik heb jaren tegen andere vrouwen gezwommen, maar moest het veel vaker opnemen tegen mannen. Hoe kan dat?”
Als je het onderwerp aan wilt snijden wordt er al gauw gezegd dat het probleem achterhaald is
Veel mannen zaten handenwringend op haar ondergang te wachten, zei Pellegrini, die onlangs een punt achter haar carrière zette. Ze keken als het ware door een kijkgaatje op de gang. Ging het mis, dan zouden ze haar aftocht op de overloop vieren. En onderwijl lieten ze niet na haar imago te besmeuren. „Als je een mannelijke sporter bent en je hebt relaties, dan ben je een succesvolle man. Een vrouw in die positie wordt een ‘mannenverslindster’ genoemd.”
Ze zou ook nooit vergeten, zei ze, dat ze bij haar eerste olympische deelname – ze was zestien – kritiek kreeg omdat ze puistjes had. „Dat komt vast door al die testosteron”, lachte een mannelijke commentator op de radio.
Waarom wilde je juist dit onderwerp aankaarten?
„Omdat we in Italië niet goed om kunnen gaan met krachtige vrouwen. Seksisme en machismo vieren hoogtij, en daar hebben heel veel vrouwen last van. Het ergste is dat het probleem gebagatelliseerd wordt. Als je het onderwerp aan wilt snijden wordt er al gauw gezegd dat het om een achterhaald probleem gaat. Zo van: zeur niet zo. Seksisme komt ook van mensen van wie je het totaal niet verwacht. Recentelijk las ik een quote van een mannelijke collega in Corriere della Sera, een van de grootste kranten van Italië. Iemand die ik goed ken en met wie ik jaren heb getraind. Hij zei dat ik mij als een prinses gedraag. Ik zit op een troon en iedereen moet naar mijn pijpen dansen. Hè, dacht ik. Hij? Ik schrok er echt van.”
Is het niet ook jaloezie?
Ze lacht. „Ja, dat ook. En ik moet eerlijk zijn: ook vrouwelijke collega’s maken zich daaraan schuldig. Succesvolle sportvrouwen trekken veel aandacht en dat kan negatieve emoties opwekken.”
Beschouw je je bijnaam als een compliment of zit daar ook een ondertoon van cynisme in?
„Ik heb het altijd als een compliment opgevat, maar je hebt gelijk, misschien komt het ook voort uit jaloezie, wie zal het zeggen.”
Wat kreeg je voor reacties op je monoloog?
„Ik heb ontzéttend veel reacties ontvangen van sporters uit allerlei disciplines. Vrijwel uitsluitend positief, ze feliciteerden me zelfs. Wat er achter mijn rug is gezegd weet ik niet, maar ik kijk in elk geval met trots op mijn optreden terug. Ik hoop, denk, dat het een maatschappelijk debat op gang kan brengen over de positie van vrouwen en vrouwelijke professionals in Italië. In het Italiaanse zwemmen verdienen vrouwen evenveel prijzengeld als mannen, maar elders in de samenleving zie je grote verschillen tussen de seksen als het om financiën gaat. Dat moet echt beter. Hetzelfde geldt voor de arbeidsparticipatie van vrouwen. Europeanen beschouwen zichzelf als modern en verlicht, maar in de praktijk valt dat vies tegen. In sommige landen is het seksisme nog erger dan in Italië. Vrouwen moeten zich bewuster worden van hun kracht en mannen moeten ervan doordrongen raken dat zij niet meer waard zijn dan wij. Niet meer, maar ook niet minder.”
Je hebt eerder gezegd dat mannelijke zwemmers je respectloos behandelden. Kun je daar een voorbeeld van geven?
„Ik ben opgeleid tussen mannen. Ik ben een van de eerste Italiaanse zwemsters met hele goede resultaten. Dat heeft mij sportief sterker gemaakt, maar niet iedereen was even blij met mijn komst. Mannelijke collega’s lieten zich bijvoorbeeld geregeld ontvallen – bij wijze van grap – dat zij de vrouwencompetitie totaal niet serieus nemen. Vrouwelijke topzwemmers zijn volgens hen minder technisch en zorgen voor minder vermaak. Als pauze tussen twee mannenwedstrijden door? Oké. Maar als een op zichzelf staande krachtmeting? Come on.”
Je praat er nogal nuchter over. Raakte het je niet?
„Mijn vastberadenheid werd er alleen maar groter van. Hoe meer ze me naar beneden probeerden te duwen, hoe sterker mijn drang om ze een poepie te laten ruiken. Niet in woorden, maar in daden. In het water.”
Ik ben opgeleid tussen mannen. Dat heeft mij sportief sterker gemaakt
Ze kent de voorbeelden van andere beroemde vrouwelijke sportsterren die zich uitspreken, zoals de Amerikaanse voetbalster Megan Rapinoe (over gelijke betaling) de Japanse tennisster Naomi Osaka (over mentale weerbaarheid) en de Chinese tennisster Peng Shuai (over seksueel grensoverschrijdend gedrag). Rolmodellen in de sport zijn niet verplicht een megafoon ter hand te nemen, zegt ze, maar ze moeten zich wel bewust zijn van de maatschappelijke impact die ze kunnen hebben. „Sporters met een grote zichtbaarheid hebben de macht minder bekende sporters die het moeilijk hebben een stem te geven. Ze kunnen anderen inspireren om zich ook uit te spreken.”
Het voorbeeld van Peng laat zien dat het ook risico’s met zich meebrengt. Ze werd monddood gemaakt nadat ze de voormalige Chinese vice-premier Zhang Gaoliin in een open brief had beschuldigd van verkrachting. Sinds deze zomer zit je in de atletencommissie van het Internationaal Olympisch Comité (IOC). Is dat een kwestie waar jij je hard voor maakt?
„Oh, zeker. De commissie staat in contact met Peng, monitort haar situatie wekelijks en is positief gestemd over de afloop. De komende acht jaar wil ik mij bij het IOC inzetten voor mentale weerbaarheid en sekse-ongelijkheid. Het zal je niet verbazen dat die thema’s mij na aan het hart liggen.”
Denk je nooit: ik ga de politiek in?
„Niet echt, maar Matteo [Matteo Giunta, de coach van de Italiaanse nationale zwemploeg, met wie ze zich onlangs verloofde] denkt dat het daar misschien nog wel eens van komt. ‘Zeg nooit nooit’, raadde hij me aan. ‘Je bent pas 33, je hebt alle tijd van de wereld. Ga bij het IOC eerst maar eens leren hoe je met macht omgaat’.”