Eén jaar handelsakkoord met Britten: een en al rompslomp

Van het Brexit-monster is al een tijdje niets vernomen. De blauwe, harige mascotte waarmee de Nederlandse overheid in 2019-2020 het bedrijfsleven waarschuwde voor de gevolgen van de Britse uittreding uit de Europese Unie, lijkt door een ambtenaar te zijn opgeborgen in een archiefkast. De geest van het monster waart nog wel rond. Want opnieuw komt er een deadline aan – en ondernemers zijn weer gewaarschuwd.

Vanaf aanstaande zaterdag, 1 januari, gaan in het Verenigd Koninkrijk strengere importregels gelden. Nederlandse en andere EU-exporteurs moeten dan voldoen aan nieuwe formaliteiten, zoals registratie bij de Britse overheid en invoeraangifte vóór iedere levering. De Britse douane gaat strenger controleren.

Ondernemersclubs, waaronder VNO-NCW en de Nederlands-Britse Kamer van Koophandel (NBCC), roepen bedrijven op zich „goed voor te bereiden”.

Dat er nu nog strengere regels gaan gelden, komt doordat de Britten het handelsakkoord met de EU, nu een jaar van kracht, stapsgewijs invoeren. In de Unie gingen de verscherpte controles al direct in op 1 januari 2021.

Zo scheurt de Britse economie verder los van die van de EU. Tot een jaar geleden was een overgangsfase van kracht (de Brexit werd officieel een feit op 31 januari 2020), waarin dezelfde handelsregels golden als vóór de Brexit. Daarna verlieten de Britten de Europese interne markt en de Europese douane-unie.

Wat is tot dusver het effect van deze ‘harde Brexit’ op de handelsstromen tussen EU en VK?

Wederuitvoer

De Nederlandse handel met het VK kreeg in de eerste drie kwartalen van 2021 „een gevoelige tik”, schrijft het Centraal Bureau voor de Statistiek in een recente analyse. Vooral de wederuitvoer – producten invoeren en na een kleine bewerking uitvoeren – kreeg een knauw. Dat gold ook de directe doorvoer, zonder bewerking, van producten naar het VK. De waarde van wederuitvoer en doorvoer bedroeg in die eerste negen maanden 10 miljard euro. In dezelfde periode van 2019 was die waarde het dubbele. Een vergelijking met 2020 is door corona-effecten lastig.

De terugval valt goed te verklaren. Binnen het handelsakkoord tussen EU en VK gelden ‘oorsprongsregels’. In principe is de wederzijdse handel vrij van importheffingen, maar dit geldt niet zomaar voor goederen met onderdelen uit ‘derde’ landen, zoals China. Omdat Britse bedrijven importheffingen willen ontlopen, halen ze goederen niet meer via Nederland uit Azië, maar rechtstreeks, denkt het CBS.

De export van in Nederland gemaakte producten naar het VK steeg juist, van 14 naar 16 miljard euro. Die waardestijging komt vooral door de hogere prijzen van geëxporteerde olie en gas, schrijft het CBS.

Per sector verschilt het beeld. Bloemenexporteurs deden goede zaken. Zij leverden de Britten in de eerste drie kwartalen van 2019 voor 1,2 miljard euro aan bloemen – een record. De export van verse voeding, zoals groenten en fruit, vlees en zuivel, daalde juist, met ongeveer een kwart. Mogelijk was dat een gevolg van strengere voedselveiligheidseisen. Vanaf juli 2022 zal het VK naleving daarvan nog strenger handhaven.

Dalend aandeel

In 2021 zette zich, alles bij elkaar, een trend voort die begon na het Brexit-referendum van 2016: het belang van het VK als handelsland daalt voor Nederland, zowel wat export als import betreft. Het Britse aandeel in de Nederlandse uitvoer, in de eerste negen maanden van 2015 nog 8,6 procent, was in 2021 geslonken tot 6,6 procent. Bij de voedselexport was deze daling sterker, van 11,5 naar 7,6 procent. Het VK-aandeel in de Nederlandse import daalde in dezelfde periode van 5,5 naar 4,8 procent.

Lees ook: Britten handelen om Brexit heen met Europese landen

Volgens Marjolijn Jaarsma, onderzoeker bij het CBS, speelt de Brexit-onzekerheid hier een rol: bedrijven zijn „andere keuzes gaan maken”. Ook omdat landen als de VS en China belangrijker afzetmarkten zijn geworden, is het Britse aandeel in de Nederlandse uitvoer gedaald. Maar de exportaandelen van landen als Duitsland en België bleven wél op peil. Nederlandse bedrijven lijken dus huiveriger geworden voor de Britse markt. In 2016 voerde ruim 22 procent van alle Nederlandse exporteurs nog goederen uit naar het VK, in 2021 was dit 14 procent, aldus het CBS.

Britse cijfers

Hoe komt de harde Brexit in de Britse cijfers tot uitdrukking? Hierover zijn diverse onderzoeken te vinden, onder meer van de Britse begrotingswaakhond Office for Budget Responsibility (OBR).

Vaak wordt gewezen op onzekerheid doordat Covid- en Brexit-effecten in 2020 en 2021 soms door elkaar liepen. Verschillende onderzoekers concluderen niettemin dat de Britse handel met de EU rond afgelopen herfst zo’n 15 procent lager lag dan vóórdat de Britten per 2021 uit de interne markt stapten. De Britse handel met de rest van de wereld vertoont zo’n daling niet. Dat de harde Brexit de handel met Europa heeft geschaad, is daarmee meer dan aannemelijk.

Opvallend is dat vooral de Britse import uit de EU is gedaald, met zo’n 30 procent, maar dat de export na een korte, hevige klap in januari weer grotendeels is hersteld. Grote Britse exporteurs, zegt econoom Thomas Sampson van de London School of Economics op Twitter, hebben waarschijnlijk veel geïnvesteerd in manieren om de handel op gang te houden.

Een afname van 15 procent in de handel met de EU – de belangrijkste handelspartner van het VK – komt overeen met 4 procent daling van het bruto binnenlands product op de lange termijn, stelt budgetwaakhond OBR.

Groeivertrager

Al met al begint de Brexit een wissel te trekken op de Britse economie. Bedrijfsinvesteringen blijven er opvallend achter bij die in de VS en in de eurozone, zo liet de Financial Times onlangs zien. En de Britse personeelstekorten – voor een deel door beëindiging van het vrije verkeer van werknemers zoals de EU dat kent – zorgen ervoor dat het Britse groeipotentieel krimpt, schreef ABN Amro laatst in een analyse.

Brexiteers beloofden de Britse kiezers soevereiniteit én economische voordelen. De soevereiniteit is er nu misschien, die economische voordelen zijn moeilijk te ontwaren.