Ruslands zwijgen over vlucht MH17 zal niet worden beloond

Het recente regeerakkoord herhaalt de toewijding van onze regering aan waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap met betrekking tot de aanslag op vlucht MH17. Wie het strafproces volgt, weet dat dit nog een hele klus gaat worden.

Op 22 december jl. eiste het OM tegen elk van de vier verdachten van het neerhalen van vlucht MH17 een levenslange gevangenisstraf. Ter onderbouwing voerde het OM uitvoerig bewijs aan. Getapte gesprekken tussen de vier verdachten, gepeilde locaties, beeldmateriaal, getuigenverklaringen en zelfs verklaringen die verdachten zelf in Rusland hebben afgelegd – ze vormden een onweerlegbaar en samenhangend beeld van hun moorddadige werk rondom 17 juli 2014 in Oost-Oekraïne.

Er is geen twijfel over hun weloverwogen en doelgerichte rol bij de moord op 298 nietsvermoedende burgers. Zij bespraken hun behoefte aan zwaar luchtdoelgeschut. Zij zorgden dat ze er de beschikking over kregen, bepaalden waar het opgesteld moest worden, en werkten even intensief samen om het halsoverkop weer naar Rusland terug te brengen nadat het zijn verschrikkelijke werk had gedaan. Wie exact wat deed, is net zo onbelangrijk als de vraag of de passagiers op rij 4 eerder omkwamen dan die op rij 32.

Nu dient dit proces niet alleen om verdachten te straffen, maar draait het ook om waarheidsvinding, door zovele nabestaanden als noodzakelijk bestempeld om de afgrijselijke ramp achter zich te kunnen laten.

Wat het proces tegen deze vier echter ook helder maakt, is dat er ook nog heel veel níet bekend is. Deze vier zijn aangeklaagd omdat er tegen hen een zaak gebouwd kon worden – niet omdat zij als enigen schuld dragen.

Rol Russische Federatie

De volledige toedracht is nog altijd in nevelen gehuld, zo betoogde ook het OM. Voorafgaand aan het uiteindelijk ingewilligde verzoek een Boek-installatie te ontvangen, ging besluitvorming vooraf in de Russische Federatie. Daar moet, op zeer hoog niveau, besloten zijn dit zware oorlogsmaterieel de grens te laten passeren, richting een conflict waarvan Rusland tot op heden beweert dat het er geen rol speelt. Daar is besloten slechts een enkelvoudige lanceerinstallatie te sturen, in plaats van een compleet systeem. Dit bracht een ongekend operationeel risico met zich mee, doordat doelen minder goed geïdentificeerd konden worden. Daar is besloten over de rules of engagement: wat mocht de Russische bemanning doen, en wiens orders zouden zij opvolgen? Werden ze, eenmaal op locatie, nog steeds aangestuurd vanuit de Russische Federatie of werd dat zonder Russisch toezicht overgelaten aan de separatisten? Hoe heeft de professionele militaire bemanning niet kunnen weten dat zij een burgertoestel onder vuur namen? Of wisten ze dat wel, en vuurden ze desondanks? Was dit zelfs hun opdracht? Na het horen van de totale onverschilligheid van de verdachten over de ontelbare burgerslachtoffers, wordt het ondenkbare denkbaar.

We vallen terug op regels, terwijl sommigen alle regels inmiddels hebben afgezworen

Na jaren van onderzoek en 49 zittingsdagen weten we het allemaal niet. We weten evenmin wie de order gaf de Boek-installatie weer terug te sturen naar Rusland. We weten niet waar ze gebleven is en niet waar de bemanning nu is.

Lees ook dit achtergrondverhaal over het MH17-proces: Monsterproces moet waarheid over MH17 blootleggen

Tegelijkertijd kunnen we er zeker van zijn dat de antwoorden op al deze vragen vandaag in Rusland beschikbaar zijn. Indien het neerschieten van MH17 de Russische autoriteiten verrast heeft, zullen zij onmiddellijk bevolen hebben dit tot op de draad uit te zoeken en erover te rapporteren. Als het hen niet heeft verrast, was de zo vurig gezochte informatie er van meet af aan. Maar iedereen liegt of zwijgt, waarmee men het onmetelijke leed intensiveert en prolongeert. Over rekenschap hoeven we ons voorlopig geen illusies te maken.

Lafhartig zwijgen

Het formuleren van de strafeis tegen vier verdachten is een eerste stapje richting gerechtigheid. Maar gerechtigheid is nog ver weg. Hoewel hij gelukkig wel wordt benoemd, is de rol van de Russische autoriteiten eigenlijk geen onderdeel van deze zaak. De rol van de Russische Federatie staat wel voorop in de zaak bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, die de Nederlandse Staat samen met nabestaanden heeft aangespannen. De eerste zitting volgt in januari. Of dat direct de laatste zal zijn, is onzeker. Het is mogelijk dat het Hof zich niet ontvankelijk verklaart. Dan zijn we terug bij af en heeft het lafhartig zwijgen in weerwil van overvloedig bewijs gezegevierd. Het blijft lastig te accepteren dat we moeten terugvallen op afgesproken rechtsregels, terwijl we weten dat sommigen alle regels inmiddels hebben afgezworen.

Zodoende is er voor waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap nog een heel lange weg te gaan. De rechtsgang in Nederland is een belangrijke eerste stap, die ondanks de leugens en ontkenningen onvoorstelbaar veel heeft opgeleverd. De beloofde onderste steen is nu nog bedolven onder de tegenwerking en zwijgzaamheid van de Russische Federatie. Maar hij komt boven.

En dat weten ze daar ook.