‘Geen boosheid, geen angst, en bij bewustzijn - dat is een mooie dood’

Hoe graag we ook anders hadden gezien, aan de coronapandemie viel ook in de laatste dagen van dit jaar niet te ontsnappen. Het jaaroverzicht van het NOS Journaal op NPO1 is een half uur bezig als presentator Winfried Baijens de taak heeft om het meest dominante nieuws-item van 2021 uit te lichten met een korte reportage. Baijens ontmoet verpleegkundige Meriç Tonbaktepe van het Máxima MC in Veldhoven. Tonbaktepe werkt hier nu zo’n twee jaar. Heel even maakte hij de longafdeling van het ziekenhuis in reguliere tijden mee, maar al snel werd het een Covid-afdeling.

Terwijl hij Baijens op de gang helpt met het correct aantrekken van beschermende kleding vertelt hij over zijn werk. „Wij moeten gewoon zorg leveren, gevaccineerd of niet gevaccineerd”, zegt hij zonder aarzelen als vaccins ter sprake komen. En die zorg levert hij, hoe zwaar het ook is. Werken in coronatijd went niet, wat hij en zijn collega’s moeten doen „is eigenlijk niet normaal”. In een maand tijd zijn er meer dan twintig mensen overleden op de afdeling. De camera volgt de verpleger tijdens een bezoekje aan een patiënt. Hij controleert dingen, zet de zuurstof iets hoger en sluit dan af: „Als het niet gaat, trek je dan aan de bel?”

De verpleger vertelt daarna over de snelheid waarmee patiënten achteruit kunnen gaan en hoe snel de dood opeens aanwezig kan zijn. Er is ruimte voor evaluatie, voor twijfel. Maar ook niet te lang: „Het gaat gewoon door”. En dan zien we hem weer met een andere patiënt. De klap komt tijdens de aftiteling: „Beide patiënten in de corona-reportage zijn overleden. De familie vindt het fijn hun geliefden zo te gedenken.”

Dit gedeelte was maar een klein onderdeel van een knap gemaakt jaaroverzicht, eentje waar een mens niet vrolijk van zal raken. Er kwam veel meer ellende voorbij: de bestorming van het Capitool in de VS, de avondklokrellen, natuurrampen die zeer waarschijnlijk te maken hebben met de klimaatcrisis. Toch was corona het woord van de avond. De Amsterdamse stadsdichter Gershwin Bonevacia kwam er aan het einde van de uitzending op terug. „We zijn misschien wel meer dan ooit onszelf tegen gekomen.”

Prikklok

Iets later op de tv-avond sprak ook Marina Abramović over jezelf tegenkomen, zij het in extremere vorm. In de tweede aflevering van Wintergasten (VPRO) op NPO2 sprak Janine Abbring met de beroemde performancekunstenaar. Net als in Zomergasten worden beeldfragmenten bekeken en geanalyseerd. In de intrigerende en uitdagende uitzending met Abramović kwamen onder meer de performances van kunstenaar Tehching Hsieh voorbij. Een jaar lang, van 1980 tot en met 1981, drukte hij een prikklok in. Elk uur, dag en nacht. Een ander jaar zat hij opgesloten in een kooi in zijn eigen woonkamer. Hij praatte niet, schreef of las niks en luisterde geen muziek. Ultieme eenzaamheid, meer kun je jezelf niet tegenkomen. Hij maakte uiteindelijk vijf van deze ‘One Year Performances’.

Abramović stelde hier een vraag aan Abbring: „Wat vind je van dit soort activiteit, als een normaal mens?” De kunstenaar draaide de rollen even om en maakte er op die manier meer een echt gesprek van, iets wat niet altijd lukt in dit format.

Het antwoord van Abbring was niet bijzonder verhelderend, misschien omdat het heel moeilijk is om in het hoofd van een kunstenaar te kruipen. Abramović deed in een uitzending van anderhalf uur haar best om haar kijk op de wereld uit te leggen. Het ging onder meer over pijn lijden, discipline en het onvermijdelijke einde. „Geen boosheid, geen angst, en bij bewustzijn. Dat is een mooie dood”, vertelde ze.

Thijs Schrik vervangt deze week Arjen Fortuin.