N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Dit deed klimaatverandering in 2021 met het weer

Geen plek ter wereld ontkomt meer aan de gevolgen van klimaatverandering, schreef het IPCC, het klimaatbureau van de Verenigde Naties, in augustus. In 2021 werd dat maar al te duidelijk, onder meer in Canada, Noordwest Europa, India en de Filippijnen.

Marcel aan de Brugh

29 december 2021

Leestijd 8 minuten

Het jaar 2021 zal waarschijnlijk het op vijf, zes of zeven na warmste jaar van de afgelopen anderhalve eeuw worden. Dat voorspelde de World Meteorological Organization (WMO) eind oktober al, in aanloop naar de klimaattop in Glasgow. Dat 2021 niet op plek één terechtkomt, heeft ermee te maken dat zich zowel aan het begin als aan het eind van het jaar een La Niña voordeed, een fenomeen in de Grote Oceaan dat relatief koude temperaturen veroorzaakt.

Het laat zien dat de opwarming van de aarde geen strakke lijn omhoog is. 2021 is niet per se warmer dan 2020. Maar de trend is duidelijk. Dat blijkt ook uit het bericht van de WMO; de zeven warmste jaren sinds 1850 zijn 2015 tot en met 2021. Het jaargemiddelde is sindsdien met 1,1°C toegenomen. Dat klinkt weinig, maar de gevolgen zijn inmiddels onmiskenbaar.

Dat schreef het IPCC, het klimaatbureau van de Verenigde Naties, dan ook in augustus, bij de presentatie van zijn laatste stand-van-zaken-rapport. In de sterkste bewoordingen ooit wees het de mens aan als hoofdschuldige van de opwarming.

Rol klimaatverandering blijft lastig vaststellen

De meeste aandacht gaat daarbij uit naar de extreme gebeurtenissen. En die waren er genoeg dit jaar. Denk aan het hitterecord van 49,6°C dat op 29 juni in het Canadese plaatsje Lytton werd gemeten, de dag daarna gevolgd door een vernietigende natuurbrand. Of de aanhoudende intense regenval op 13, 14 en 15 juli in delen van Duitsland, België en Nederlands-Limburg, die tot ernstige overstromingen en meer dan tweehonderd doden leidde.

Het blijft oppassen met incidentele gebeurtenissen. Het verband met klimaatverandering wordt tegenwoordig snel gelegd, maar het weer is grillig, de natuurlijke variatie groot. In hoeverre klimaatverandering bij elk incident een rol speelt, en in welke mate, blijft lastig vast te stellen.

Een nieuwe tak van wetenschap, de attributie, probeert dat te doen. Er is een speciale organisatie opgericht, de World Weather Attribution, die een handjevol extreme gebeurtenissen per jaar analyseert – mede-oprichter Geert Jan van Oldenborgh overleed op 12 oktober. De organisatie stelde vast dat de hittegolf in Lytton en omstreken „zo goed als onmogelijk” was geweest zonder klimaatverandering. De overstromingen in West-Europa midden juli waren door de opwarming „waarschijnlijker”. Maar klimaatverandering speelt slechts een marginale rol in de al twee jaar aanhoudende droogte in het zuiden van Madagaskar, en de daaruit voortkomende voedselcrisis, zo bracht de organisatie op 1 december naar buiten.

Arctisch gebied naar totaal nieuwe toestand

Los van de extreme gebeurtenissen ondergaan veel plekken op aarde door de opwarming een gestage verandering die weliswaar minder aandacht trekt, maar zeker niet minder ingrijpend is. Het duidelijkst is dit in het Arctisch gebied, dat twee tot drie keer zo snel opwarmt als de wereld gemiddeld doet. Het Amerikaanse onderzoeksinstituut voor oceanen en atmosfeer, het NOAA, bracht er deze maand zijn 16de jaarrapport over uit.

Het Arctisch gebied is hard op weg naar een totaal nieuwe toestand. Gletsjers smelten, waardoor de zeespiegel stijgt. Permafrost ontdooit, met schade aan gebouwen en infrastructuur tot gevolg. Kusten kalven versneld af. Op de toendra schieten struiken op. De bever is aan een opmars bezig en zet hele landschappen naar zijn hand. De oceanen in het Arctisch gebied verzuren sneller dan gemiddeld, met groeiend gevaar op aantasting van schelpen en slakkenhuisjes. In de Beringzee en de Golf van Amundsen wordt dit al gezien. En met het gestaag krimpen van het zee-ijs neemt de scheepvaart gaandeweg toe.

Intussen probeert de mens de veranderingen in taal te vangen. Dit jaar doken weer nieuwe, of bijna vergeten, woorden op. Zoals de weather whiplash, een heftige omslag in weer, die zich in het noordwesten van de Grote Oceaan voordeed. In de zomer werd het gebied getroffen door recordhitte, intense droogte en verzengende branden. Vanaf oktober gevolgd door ongekend heftige regens.

Of neem gletsjerbloed, roze-rood kleurende gletsjers. Oorzaak zijn bepaalde algen die oprukken als gevolg van de opwarming, en het smelten van gletsjers versnellen. Oudere bewoners van de Franse Alpen kennen het verschijnsel en noemen het sang de glacier.