De beste voorstellingen van 2021 volgens NRC-recensenten

Sander: „Lastig na zo’n vreemd theaterjaar een trend of overkoepelend thema te ontwarren.”

Ron: „Theaters die dicht zijn. Dat vond ik een belangrijke trend. Het was toch ook voor niemand mogelijk om te volgen wat er uit kwam? Dan was het óf alweer voorbij (hallo ITA!), of er was een nieuwe lockdown.”

Sander: „Wat me wel opviel was dat voorstellingen die door de lockdown moest worden uitgesteld, erg goed waren. Alsof ze hadden liggen rijpen. Trojan Wars van HNTJong, One man show van Floor Houwink ten Cate, Een oprechte ode aan de ironie door De Warme Winkel, De uren door Internationaal Theater Amsterdam, Broken Winged Bird door Toneelgroep Maastricht, Wrak door Fadua El Akchaoui.”

Ron: Weet je dat zeker? Tegenover gerijpte stukken zag ik net zo goed stukken met beurse plekken van het doorliggen. Ik noem geen namen. En van bijvoorbeeld Een oprechte ode zag ik in 2020 nog net een try-out, maar anderhalf jaar later zat de meest suf-melige scène, waarin de woorden ‘erotiek’ en ‘ironie’ langdurig door elkaar worden gehaald er nog steeds in. Daar was de rijping mooi aan voorbij gegaan.”

Sander: „Er waren opvallend veel gelaagde, spannende vrouwenrollen dit jaar, die vaak expliciet gingen over het ontworstelen aan het mannelijk perspectief.”

Ron: „Is dat nou iets van dit jaar?”

Sander: Dat Daria Bukvic werd aangesteld als artistiek directeur bij Toneelgroep Oostpool, een regisseur met een uitgesproken politieke agenda, is wel relevant.”

Ron: En eind vorig jaar versterkte Jouman Fattal het geheel mannelijke artistieke team van Toneelgroep Maastricht. De voorstelling Broken Winged Bird, je noemde hem al, die ze daar produceerde, laat zien dat er daar ook wat gaat veranderen.”

Sander: Bukvic maakte meteen met Hadewych Minis het weergaloze Girls and Boys. Maar ook Yerma van Eline Arbo bij het Nationale Theater en Baby Crazy van Oostpool gingen over vrouwen die zich proberen te ontworstelen aan mannelijke dominantie.

Ron: „Echt, Yerma? Mariana Aparico Torres is een fijne actrice, maar dat tandeloze stuk kun je moeilijk een oppepper voor het feminisme noemen.”

Sander: „Vooral de jonge garde is met dat vrouwelijk perspectief bezig. Regisseur Eline Arbo zegt geen witte, heteroseksuele man meer centraal te stellen in haar werk. Ook all female gezelschappen als La Isla Bonita en Club Lam en een theatermaker als Annica Muller haken in.”

Ron: „Het meest geraakt werd ik door Janni Goslinga, die gewoon in een rolstoel haar rol in Age of rage (ITA) speelde nadat ze haar middenvoetsbeentje brak. Daar sprak zoveel onverzettelijkheid en liefde voor het vak uit. Dat beeld van haar is ook treffende symboliek voor dit theaterjaar: de botten gebroken, maar op krukken doorzetten, omdat je houdt van wat je doet. Los daarvan: Goslinga was ook formidabel in De Dokter (ook ITA) zonder rolstoel.

Lees ook: Hoe Ivo van Hove zijn acteurs beter maakt

Sander: „Hopelijk de aftrap voor méér grote rollen voor Goslinga.”

Ron: „Er was ook een anti-trend. Of hoe zou je dat noemen? Het streamen heeft niet doorgezet.”

Sander: „Kon het streams kijken ook maar met grote moeite opbrengen. De online Oerolvariant (Het Imaginaire Eiland) heb ik aan me voorbij laten gaan. Op het moment dat de zalen een klein beetje open mochten, heb ik geen play-knop meer aangeraakt.”

Ron: NITE Delivery van het Noord Nederlands Toneel en Club Guy & Roni, met cadeautjes voor thuis en acht weken lang twee voorstellingen online was een feestje. ITALive is ronduit een doorbraak. Theatergeschiedenis. En dan al die theatervoorstellingen bij de NPO: je gelooft het bijna niet. Maar het kan.”

Sander: „ITALive bleef ik wel volgen: de livestream van Revolutionary Road half december was een regelrecht hoogtepunt. Met dergelijk uitmuntend acteurstoneel zie je de voordelen van het streamen: de close-ups van Alejandra Theus, die verbeten haar verdriet toelaat, gingen door merg en been.”

Ron: „De toneelschrijvers gaan goed.”

Sander: „De regisseurscultuur is nog leidend, maar de theaterauteur emancipeert zich. De lancering van een project als PUNCH, dat auteurs voorop stelt, is daar een goed voorbeeld van. Misschien gaan we straks niet naar de nieuwe Ivo van Hove maar naar de nieuwe Esther Duysker.”

Ron: „‘De nieuwe Jibbe Willems, is dat al een ding’, schreef ik vier jaar geleden.”

Sander: „Bijna alle grote rijksgesubsidieerde theaterinstellingen worden geleid door regisseurs. Wat als dat een keer een toneelschrijver wordt? Of toneelschrijvers? Bijvoorbeeld bij Theater Utrecht, waar een plek vrijkomt?”

Ron: „Zou mooi zijn als dat gebeurt. Ook omdat dit stukje over de theatertrend van het jaar zich dan vanzelf schrijft.”