Coronaprotest gaat niet over vrijheid, het is een sociale noodkreet

Volgens recent onderzoek van het sociaal-economische onderzoeksinstituut Censis in Rome gelooft 5,9 procent van de Italianen, oftewel ongeveer drie miljoen mensen, niet dat er zoiets als Covid bestaat. 10,9 procent noemt het vaccin ertegen nutteloos. 31,4 procent denkt dat het een experimenteel geneesmiddel is waarmee mensen worden ingeënt omdat er nu eenmaal proefkonijnen nodig zijn. Voor 12,7 procent doet de wetenschap überhaupt meer kwaad dan goed. „Het irrationele heeft het sociale weefsel geïnfiltreerd”, concludeert het rapport, getiteld De Irrationele Samenleving, „en heeft een plek veroverd in het publieke debat”.

Nee, dit gaat niet alleen over de pandemie en het verzet tegen de anti-Covid-maatregelen dat ook in Italië steeds luidruchtiger en verbetener wordt. Deze „fatale vlucht in magisch, heksachtig, sjamanistisch denken dat claimt dat het de verborgen betekenis van de werkelijkheid kan ontcijferen” zit dieper. Veel dieper. Volgens datzelfde rapport denkt 19,9 procent van de Italianen dat 5G een instrument is om de geest van mensen te controleren. Voor 5,8 procent is de aarde plat. 10 procent gelooft niet dat er ooit mensen op de maan geland zijn. 39,9 procent denkt dat er een ‘omvolking’ gaande is, waarbij mondiale elites migranten binnenloodsen om nationale identiteiten en culturen in Europa te verwateren. Wat hier aan de hand is? „Een geleidelijke uitholling van het rationele discours in de samenleving en van de instrumenten waarmee we voortgang en welzijn hebben opgebouwd – geneeskunde, farmaceutica en technologische innovatie.” Oorzaak, volgens Censis: sociaal-economische malaise. Toekomstverwachtingen die niet meer ingelost worden. Zien dat je ouders het beter hebben dan jij. Jaren studeren en dan achter de kassa belanden.

The Economist mag het Italië van Mario Draghi hebben uitgeroepen tot „land van het jaar”, maar de premier voert een titanenstrijd tegen onderliggend, structureel verval: afnemende groei, steeds minder vrouwen op de arbeidsmarkt, vergrijzing, publieke kaalslag, en het hoogste aantal ‘NEET’-jongeren („Not in Education, Employment or Training”) van Europa. Het is Draghi zeker gelukt om mensen weer het idee te geven dat hier misschien iets aan te doen is. Maar of hem genoeg tijd rest om echt door te pakken, betwijfelen velen. En voor de miljarden aan Europese corona-herstelfondsen bestaan schitterende projecten, maar er zijn te weinig experts om ze uit te voeren. Daarbij: de angst en het pessimisme die veel Italianen in de greep houden, zeker in de zoveelste Covidgolf, vind je elders in Europa ook.

Zo bezien gaan de protesten tegen de coronamaatregelen in Europa niet over „vrijheid”, zoals leuzen en spandoeken suggereren. Vrijheid van wat? Van dwang? In veel landen hebben mensen de keus om een prik te nemen of niet. Maar aan die keus zitten consequenties. De vrijheid van de een houdt op waar ze die van anderen – de volksgezondheid – in gevaar brengt. Vrijheid van meningsuiting dan? Kom nou. Niemand wordt gearresteerd wegens kritiek op coronamaatregelen.

Deze protesten gaan niet over vrijheid. Ze gaan over andere problemen, die mensen niet kunnen oplossen. Er zijn veel soorten vaccinweigeraars, maar wat hen volgens Censis bindt, is vaak een gevoel van eenzaamheid, verlies aan sociaal en economisch kapitaal, statusverlies, en vooral ook wantrouwen in de toekomst, in nieuwe technologieën en instituties. Deze mensen gaan de straat op omdat ze willen dat dit serieus genomen wordt. Omdat ze toekomstperspectief willen. Het is een sociale noodkreet.

Het probleem is niet een gebrek aan vrijheid, schreef ook de Italiaanse filosoof Maurizio Ferraris laatst, maar aan het tegendeel: „Een gebrek aan sociaal weefsel en aan de verplichtingen die bij dit weefsel horen en die het leven zin geven.” Hopelijk kunnen we in 2022 iets van dit weefsel repareren – zonder ieders vrijheid in gevaar te brengen.