Een voorkeursbehandeling zoals Facebook in Zeewolde? Dat wil iedereen wel

In 2008 zetten de Amerikaanse inlichtingendiensten ongeveer 300 locaties buiten de VS op een rijtje die van kritieke betekenis zijn voor de Amerikaanse nationale veiligheid. Een aanslag of storing zou de VS serieuze schade kunnen berokkenen. Nederland stond met drie locaties op de lijst, die later uitlekte via WikiLeaks. Het ging om twee transatlantische datakabels die in Nederland aan land komen en om de haven van Rotterdam. Dat was 2008. En nu? Komt het geplande XXXXL datacentrum van Meta, voorheen Facebook, in Zeewolde ook op die lijst? Meta gaat in Zeewolde de data uit heel Europa opslaan en misschien nog wel van verder weg.

Lees ook: Datacentra Zeewolde vragen twee keer zoveel stroom als Amsterdam

De gemeenteraad van Zeewolde stemt donderdag 16 december over toestemming. De bouw van het centrum is omstreden. Het datacentrum wordt een slurper van groene stroom op een moment dat het elektriciteitsnet tegen zijn capaciteit aan zit en in sommige regio’s een ‘aansluitstop’ geldt.

Facebook is de laatste in een lange rij Amerikaanse bedrijven waarvoor de Nederlandse regering de rode loper uitrolt. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen in het kielzog van de Marshall-wederopbouwsteun de Amerikaanse oliemaatschappijen en de industrie. Later volgden de eerste lichting technologiebedrijven (IBM), merknamen (Nike) en nu de apps (Uber) en de internetters en hun datafabrieken, zoals Google, Microsoft en Meta.

Premier Mark Rutte (VVD) lobbyt daar geestdriftig voor, zoals op zijn tournee door Silicon Valley in 2016. Hij sprak daar bijvoorbeeld Sheryl Sandberg, na oprichter Mark Zuckerberg op dat moment de hoogste Facebook-manager.

Nu lobbyt Facebook op zijn beurt op het hoogste politieke niveau in Nederland, blijkt uit documenten over het datacentrum die verkregen zijn via de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Via een „zeer actieve lobby” bij onder meer Ruttes ministerie van Algemene Zaken wordt Economische Zaken tot spoed gemaand, schrijven ambtenaren van EZK. In de openbare agenda’s van bewindslieden zijn overigens geen aanknopingspunten te vinden over Facebooks lobby.

De Wob-documenten geven ook een praktijkvoorbeeld van nieuwe vérgaande macht van de minister van Economische Zaken en Klimaat. Hoe werkt dat?

Facebook eiste een ‘eigen’ zogeheten onderstation plus aansluiting op het hoogspanningsnet voor de stroom voor zijn datadozen in Zeewolde. De onderhandelingen daarover met staatsbedrijf Tennet liepen vast. Maar EZK voelde de spanning oplopen. Ingrijpen? Het is „ongebruikelijk” dat de minister zich rechtstreeks bemoeit met de aansluiting van een willekeurig bedrijf, zeggen de ambtenaren.

Maar het kán wel. De Wet voortgang energietransitie (2018) geeft de minister de bevoegdheid om Tennet een „bindende aanwijzing” te geven. Zover komt het niet, suggereren de Wob-stukken. Er wordt een brief opgesteld van (toenmalig) minister Eric Wiebes (VVD) aan bestuursvoorzitter Manon van Beek (haar naam is weggelakt) van Tennet met het „verzoek” om zich „in te spannen” voor Facebook.

Deze ingreep is een sterk staaltje economische machtspolitiek. Tennet wordt de uitvoerder gemaakt van een geheim politiek besluit, alsof Tennet een ambtelijke dienst is en niet een zelfstandig bedrijf met eigen directie en commissarissen.

De Algemene Rekenkamer heeft eerder al gewezen op tekortschietende informatie aan het parlement over de nieuwe taken van onder meer Tennet in de energietransitie. Deze Facebook-interventie gaat nog een stap verder. De energietransitie is hier niet aan de orde. EZK treedt op als een ordinaire belangenbehartiger. Reken maar dat andere datareuzen ook zo’n voorkeursbehandeling willen.