Politie koppelde onschuldige asielzoekers aan strafrechtelijke informatie

De vreemdelingenpolitie heeft jarenlang persoonsgegevens van veelal onschuldige asielzoekers gekoppeld aan strafrechtelijke informatie. De politie probeerde zo criminele en staatsgevaarlijke asielzoekers op te sporen, maar kwam er vorige maand na een privacytoets achter dat dit niet mocht. Het project is stilgelegd, bevestigt de politie na vragen van NRC.

Na de aanslagen van 2015 in Parijs, die werden opgeëist door terreurgroep Islamitische Staat, groeide de angst dat onder asielzoekers Syrische jihadisten zaten. Om te voorkomen dat deze bij hun aanmelding in Nederland door de controle glipten, beloofde minister-president Mark Rutte (VVD) de Tweede Kamer een paar dagen na die aanslagen, die bijna honderdveertig levens eisten, dat asielzoekers die een verblijfsaanvraag doen strenger worden gecontroleerd.

Een belangrijke aanscherping begon in 2016, met politieproefproject ‘Athene’. Ter identificatie doorzoekt de politie sindsdien de telefoons van alle vreemdelingen die asiel aanvragen en controleert ze berichten, foto’s en contactlijsten op signalen van mensenhandel en -smokkel en terroristische dreiging. Als politiemedewerkers verdachte informatie aantreffen (bijvoorbeeld foto’s van wapens of het telefoonnummer van een mensensmokkelaar) wordt de mobiele telefoon in beslag genomen. De politie maakt vervolgens een kopie van alle data en slaat die op in de eigen systemen. Op die manier neemt de politie maandelijks honderden telefoons in beslag.

In het proefproject Athene werden telefoongegevens van asielzoekers, verkregen in het kader van hun asielaanvraag, vergeleken met strafrechtelijke informatie, zoals telefoonnummers van veroordeelde mensenhandelaars. Dat gebeurde om aanknopingspunten voor opsporingsonderzoeken te vinden. De politie zegt nu in een reactie dat Athene zich niet laat „rijmen” met privacywet AVG, die sinds mei 2018 van toepassing is. Volgens de politie gaf de wet voor die tijd wel toestemming voor de methode. De gegevens van de asielzoekers zijn volgens de woordvoerder inmiddels uit de politiesystemen verwijderd.

Criminelen opsporen op basis van data wordt vaak gepresenteerd als wondermiddel, maar levert lang niet altijd iets op. Zo gaf de vreemdelingenpolitie dit jaar via Athene twintig signalen door aan collega’s van de opsporing, maar dit leidde geen enkele keer tot strafrechtelijk onderzoek. De politie zegt niet te weten of signalen uit eerdere jaren tot opsporingsonderzoeken hebben geleid.

Handmatig

De politie zegt wel door te gaan met „handmatig” controleren en het uitlezen van telefoons van asielzoekers. Daar is volgens de politie een juridische basis voor. Maar ook die praktijk is omstreden. Op papier mogen asielzoekers weigeren hun telefoon af te geven, maar in de praktijk hebben ze die vrijheid niet, zeggen deskundigen. Om kans te maken op een verblijfsvergunning zijn asielzoekers verplicht mee te werken aan de asielprocedure.

Lees ook over eerder dit jaar: Grapperhaus erkent: delen van gegevens asielzoekers met politie was onrechtmatig

De Raad van State oordeelde bovendien in juni dit jaar dat er wettelijke waarborgen moeten komen die „het verzamelen, gebruiken en bewaren” van gegevens die zijn gekopieerd uit telefoons van asielzoekers „beperken”. Volgens dat belangrijkste adviesorgaan van de regering moet duidelijker worden vastgelegd waarvoor de gegevens en voor hoelang ze bewaard mogen worden.

Staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (Asiel en Migratie, VVD) legde dat advies voorlopig naast zich neer. Dat is een „politieke keuze” zegt hoogleraar recht en datawetenschappen Bart Custers van de Universiteit Leiden, „maar juridisch geen correcte handelswijze”.