Viroloog Marc Van Ranst: ‘Dit is de moeilijkste periode’

Hij is de bekendste en meest uitgesproken viroloog van België. Hoogleraar in Leuven, lid van de expertgroep die de Belgische overheid adviseert, en dagelijks in de media om de coronamaatregelen uit te leggen. En om ferm tegen desinformatie in te gaan. Marc Van Ranst (56) wordt bejubeld maar ook bedreigd, en zat dit voorjaar zelfs ruim een maand met zijn gezin ondergedoken omdat hij met de dood werd bedreigd door de extreem-rechtse Belgische militair Jürgen Conings. En deze week was de doorverwezen rechtszaak die coronascepticus en Viruswaarheid-voorman Willem Engel tegen hem aanspande wegens laster, onder meer omdat hij hem „virusontkenner” en „oplichter” noemde.

Het is een vrije dag in België. Van Ranst zit in zijn pied-à-terre in Herent, vlak bij Leuven, waar hij overnacht als hij lang doorwerkt. We spreken via een videoverbinding. „Mijn regel is: als iedereen al slaapt als ik thuiskom en ik vertrek voor iedereen opstaat, dan blijf ik hier.” Hij geeft een kleine tour door de moderne woonkamer. Er staan minimalistische zwarte meubels, hoge boekenkasten, en een manshoge rood-wit geblokte Kuifje-raket links naast hem in de hoek. Rechts ligt een stapel poefjes, replica’s van Andy Warhol, en op de grond leunt een grote collectie schilderijen, kriskras door elkaar tegen de muur. „Niet allemaal even ordentelijk, het is een steeds veranderende configuratie en dat hou ik zo.”

Daar zitten we, nog midden in de pandemie.

„Begin dit jaar, toen we begonnen met vaccineren, heb ik gezegd: pas op, de moeilijkste periode komt nog. En dat is ook zo. Dit is de moeilijkste periode. En niet alleen omdat er nu de meeste gevallen zijn. Er is een zekere coronamoeheid, en een polarisatie zoals we die zelden hebben gekend. Dat betekent dat het bruikbare pakket aan maatregelen veel kleiner is dan we denken. Een volledige lockdown zoals in het begin, dat zou bijzonder moeilijk zijn. Behalve dat het een bom geld kost en demotiverend is. Je jaagt al die sectoren tegen je in het harnas, dat vinden we in België een moeilijke beslissing.”

Als we 2G hier doen, dan moeten we er heel eerlijk in zijn waarom

Marc Van Ranst

In Nederland is gekozen voor drie weken een lockdown light.

„Het probleem is: wat doe je over drie weken? Stel, de cijfers zijn dan nog even hoog. Ga je die lockdown light dan stoppen?”

De meeste mensen hadden dit niet zien aankomen, na de vaccinatiecampagne.

„De situatie is veranderd. De deltavariant is veel besmettelijker. Stel, je laat een virus zijn gang gaan, in een wereld waarin er geen immuniteit is, waarbij een persoon een of meer anderen besmet, en die personen op hun beurt weer anderen. Twaalf rondjes verder heb je met het griepvirus een paar honderd mensen besmet. Als je dat met de originele variant van het coronavirus uit Wuhan doet, dan is een stad als Rotterdam besmet. Als je de deltavariant twaalf rondjes laat doen, dan is een derde van de wereld besmet. Dus delta is superbesmettelijk.

„Voor deze variant is 70 procent groepsimmuniteit veel te weinig, we zullen 90 procent moeten halen. Portugal heeft dat gehaald en heeft heel lage cijfers nu. Dus dat kan werken. Dat is de reden dat men naar 2G overgaat.”

Lees meer over de situatie in Portugal: Door een vaccinatiegraad van 98 procent mag bijna alles weer in Portugal

Bij 2G moet iemand genezen of gevaccineerd zijn om een coronabewijs te krijgen. Een negatieve test is niet genoeg.

Maar 2G creëert enorme tweespalt.

„Absoluut. Ik kon heel goed begrijpen dat Oostenrijk daarvoor koos, want die zitten nog met een erg lage vaccinatiegraad van 65 procent. Als we dat in België of Nederland doen, dan moeten we er heel eerlijk in zijn waarom we dat doen: om een Portugal-achtig cijfer te krijgen. Want je doet het liever niet. Dat gaat nog meer polarisatie geven.

„De pandemie heeft ons wel wat geleerd over de maatschappij. Want dit is niet de grootste ramp die een land kan doormaken. Het regent geen bommen op ons hoofd. Toch zie je dat het gedrag van mensen in de samenleving vlug gepolariseerd raakt, en heel egocentrisch wordt.

„En vaccineren is nu ook niet hetzelfde als uw arm amputeren met een bot aardappelmesje tot aan de schouder. Het is gewoon een prikje.”

Hoe komt dat? Angst?

„Ja, laten we het daaraan wijten. Dat heeft nooit het beste in mensen naar boven gebracht. En dit is al niet fraai, stel je voor dat er nog ernstiger dingen gebeuren. Ik begrijp nu de paniek om de Spaanse griep van 1918 veel beter. En ook de jaren 30. Je kunt mensen veel laten doen, mondkapjes dragen bijvoorbeeld, maar ook gekke dingen. Fake news, mensen dingen wijsmaken, hoe dingen binnen korte tijd een religie worden, een cultus. Die parallellen zijn wel te trekken.”

Wereldwijd worden virologen bedreigd. Stond dat in de pandemiedraaiboeken?

„Neen. Het is nog nooit gebeurd in de media dat iets 250 dagen achtereen voorpaginanieuws was. Nooit. Dat creëert heel rare dynamieken. En sommige mensen worden boos op virologen zoals sommigen ook boos worden op de weerman omdat die slecht weer voorspelt.”

Bij u liep het wel heel erg uit de hand: u zat in mei ondergedoken met uw gezin omdat de zwaarbewapende militair Jürgen Conings u wilde vermoorden.

„Ja, raketwerpers, dat stond niet in de planning. Ik heb de ‘pech’ dat ik al sinds mijn studententijd ageer tegen extreem-rechts en racisme, dus ik was al de perfecte vijand, én viroloog, en rabiaat anti-extreem-rechts, dat vermengde zich.”

Waar was u toen u dat hoorde?

„De burgemeester belde en zei dat de politie binnen een kwartiertje op mijn werk zou zijn om mij in veiligheid te brengen, en dat hetzelfde ging gebeuren met mijn vrouw en zoon. Als je dan hoort dat er een kerel met een raketwerper in de straat is geweest de dag ervoor dan denk je: jeetje. Normaal was ik rond zeven uur thuisgekomen, dan had hij mij gezien. Maar die dag was ik toevallig een halve dag vrij, ik was om vier uur al thuis. Dus hij heeft daar voor niets gestaan. Ik weet niet wat hij van plan was, maar iemand met een bazooka zal er niet staan voor een vriendelijke babbel.

„Het vervelende was dat dit voor de eerste keer impact had op mijn gezin. Mijn zoon werd uit de klas geplukt, het was het einde van het schooljaar, van de lagere school, voor hem had dat wel impact.”

Was hij boos op u?

„Niet echt. Hij kent mij ook wel, het is niet de eerste keer dat ik bedreigd word. Hij weet ook waarom ik dat doe. We hebben er op de manier van de film La vita è bella het beste van gemaakt. We deden of het een slechte vakantie was waar je niet naar buiten kunt omdat het regent. Dus wat doe je dan? Je speelt spelletjes en leest een boek en je leeft van maaltijd tot maaltijd die wordt gebracht. Op een bepaald moment konden zij naar huis en ik werd nog naar een aantal andere safehouses gebracht. De bedreiging was vooral op mij gericht.”

Het houdt u niet tegen. Vanaf uw onderduikadres schreef u in de chatgroep ‘Als 1 man achter Jürgen’: „Niveau nihil, maar ja, wat hadden we verwacht van een groepje terroristenondersteuners.” Waarom zoekt u die confrontatie op?

„Ja, ik verbaas me dat mensen daar commentaar op hadden. Hoeveel vrijheidsgraden heeft een mens nog? Ze waren daar wel over míj aan het babbelen, de grootste bagger werd over mij uitgegoten. Het is niet dat ik een theekransje van oude madammekes ruw kwam verstoren.

Lees ook het interview met socioloog Jaron Harambam die een boek schreef over mensen die in complotheorieën geloven: ‘De term ‘wappie’ schakelt andere perspectieven te makkelijk uit’

„Ik ga er niet speciaal naar op zoek, maar ik had ook echt niets anders te doen, daar in dat safehouse. En dan heb je een zekere boosheid, en dan wil ik wel laten horen: jongens, ik lees dit mee en ik ben niet onder de indruk.”

Uw aanvaring met de Nederlandse Viruswaarheid-voorman Willem Engel op Twitter was ook rond die tijd?

„Die man twitterde al een tijdje over mij. Maar toen zei hij dat ik het aan mezelf had te wijten dat ik in dat safehouse zit. Toen heb ik daarop gereageerd en die Twitteruitwisseling kwam bij jullie op de abri’s [na een crowdfundingactie van Alexander Klöpping] en begint zijn eigen leven te leiden.”

Elke provocatie lokt weer een reactie uit. Ooit overwogen tijdelijk in te binden?

„Totaal niet. Je kunt niet plots zeggen: we zitten nu in een crisis, dus laten we nu dat aanvallen en het racisme maar gedogen omdat we ook de racisten moeten meekrijgen om zich te laten vaccineren. Met dat laatste ben ik akkoord. Maar dat ze dan plots een vrije tribune krijgen, dat kan niet. Dat gaat tegen elk gevoel van rechtvaardigheid in.”

Dit is niet de grootste ramp die een land kan doormaken. Het regent geen bommen op ons hoofd

Marc Van Ranst

Dat gaat vooral over rechts-extremisme. Heeft het zin om zo heftig tegen corona-ontkenners en antivaxers in te gaan?

„Tegen de onzin die ze beweren wel, omdat die ook twijfelende mensen bereikt. De meest rabiate antivaxers krijg je nooit overtuigd, die zul je niet van godsdienst doen veranderen. Maar dat is een kleine minderheid. Er zijn heel veel mensen die kunnen overhellen van niet naar wel vaccineren. Dan wil je de gezondheidsgevaarlijke onzin die ze spuien wel tegenwerk bieden. Dat is de taak van eenieder die in de gezondheidszorg werkt.

„Elkaar proberen te begrijpen, daarmee ben ik akkoord, maar als het begint met rechtstreekse dagvaardingen die niet via de politie of het gerecht gaan, zoals Willem Engel doet, dan moeten ze me dat niet meer vragen.”

Hoe komt het dat in deze pandemie rechts-nationalisme en viruscomplotten zo samen opgaan?

„Zij appelleren aan een gevoel van onbehagen en onbegrip en boosheid bij een bevolking. Dat is hun modus operandi, al jaren, dat ze mensen weten te bereiken die heel vatbaar zijn voor andere opinies, met heel simpele filosofieën, zoals ‘alle buitenlanders eruit’.

„Ik ben ervan geschrokken hoe Thierry Baudet van een extreem-rechts, bizar maar eloquent politicus in een paar maanden degenereert tot een schertsfiguur. Dat is niet meer normaal. Zo hebben jullie een heel aantal figuren, ook die Gideon van Meijeren van Forum voor Democratie. Die zitten allemaal in het parlement, die mensen zijn eerlijk verkozen. Maar dit neemt nu toch wel proporties aan waarvan je zegt: dit is complete onzin.”

Lees ook: Humor en absurdisme in coronatijd volgens Kamagurka en Marc Van Ranst

Wat als we er niet tegenin gaan?

„Dan wordt het salonfähig. De tactiek van ‘het zal vanzelf verdwijnen’ heeft duidelijk niet gewerkt. Dan kun je maar beter opstaan en zeggen dat het niet oké is.”

Voorziet u dat het echt gevaarlijk gaat worden als we dat niet doen?

(Lange stilte.) „Ja. Die optie wil je in ieder geval geen kans geven, dit wil je niet uittesten, als het gevaarlijk wordt is het te laat.”

Wordt u nu nog bedreigd?

„Gisteren nog, iemand van Vlaams Belang die me ongedierte noemt dat afgemaakt moet worden. Het zijn voor een groot deel blaffende honden die niet bijten, maar je wilt het risico niet nemen. Ik verwijt het vooral de leiders van die partij dat ze het niet ontmoedigen. Ze scheppen zo’n sfeertje waarbij dat gevoed wordt.”

En het is nog niet voorbij. We zitten midden in de vierde golf, het 2G-dilemma gooit olie op het vuur. Kunt u het nog aan?

„Het passeert allemaal weer. Dit is dan weer een moeilijke periode waar je door moet maar je weet dat het daarna weer makkelijker fietsen wordt.

„Mijn bloeddruk gaat daar niet door stijgen. Ik heb een heel eenvoudige manier om met problemen om te gaan. Ik visualiseer ze allemaal in doosjes, en er kan er maar één tegelijkertijd open zijn. Als dat doosje dicht is kan er een ander open. Dus ik heb altijd maar één probleem tegelijkertijd. De rest bestaat dan niet. Het is dan niet weg, maar het is niet waar ik mee bezig ben. Ik heb een héle kast vol met doosjes.

„Het Willem Engel-doosje moet af en toe open, want dan krijg je een dagvaarding en dan hou ik me er gedegen mee bezig, en dan zijn de andere doosjes even dicht. Een paar uur later gaat die weer het schap op. Ik kan dat iedereen aanraden. Mijn bureau is een grote rommel. Als ik daar zou zitten dan zou je mijn hoofd net boven een stapel kranten zien uitkomen. Maar de doosjes staan goed gerangschikt.”