De hoge energieprijzen van dit moment zijn zeker niet leuk, zelfs „bijna beangstigend”. Maar de discussie over verduurzaming van woningen is hierdoor wel in een ander daglicht komen te staan, merkt de Ermelose wethouder Leo van der Velden (SGP). „Ik denk dat niemand nu meer zal zeggen dat het onzin is om over energietransitie in de wijk te praten.”
En dat is winst, vindt de wethouder, die verantwoordelijk is voor de verduurzaming van de Gelderse gemeente. „Het is toch zorgelijk om te zien hoe weinig grip je dan op je eigen financiële situatie hebt, als de gasprijs zo stijgt. Wat betekent dat niet voor de minima in Ermelo? Daar is nauwelijks beleid op te maken.”
Van der Velden heeft met Ermelo West een zogeheten Wijk van de Toekomst in zijn gemeente. In de zomer van 2019 kreeg hij vanuit Arnhem het goede nieuws dat de provincie Gelderland 4,4 miljoen euro subsidie toezegde om de buurt met bijna vijfhonderd woningen te verduurzamen.
Nuchter en met opgeruimd gemoed kijkt Van der Velden terug op de afgelopen twee jaar, een periode die lang niet altijd makkelijk was. Het gasvrij maken van wijken is geen goednieuwsshow, weten heel wat lokale bestuurders inmiddels. Zeker niet als door goedkoop gas de economische noodzaak voor bewoners lijkt te ontbreken.
„Je wilt natuurlijk als gemeente geen dingen organiseren die totaal geen weerklank bij de bewoners hebben. Dat is nu wel veranderd”, merkt de wethouder. „Ik heb geregeld tegen bewoners gezegd dat je in een gasvrij huis veel minder afhankelijk bent van de prijsschommelingen van fossiele energie. Maar vervolgens daalden de prijzen nog verder. Daar sta je dan.”
Isoleren
Niet alleen de lage gasprijs had invloed. Ook de coronapandemie maakte het toch al lastige proces nog moeilijker. Van een transitie naar gasvrij is nog geen sprake, maar de eerste fase van het project – isoleren – is goed van start. De 324 woningen van corporatie Uwoon zijn inmiddels voldoende geïsoleerd om gasvrij te worden. Bij de 160 koopwoningen zijn 46 eigenaren aan het isoleren geslagen. De helft van de eigenaren heeft op verzoek persoonlijk advies gekregen. Wie zijn koophuis verduurzaamt, kan de helft van de kosten terugkrijgen, tot maximaal 6.000 euro subsidie. In de tweede fase, naar het (bijna) gasvrij maken, ligt nog zo’n bedrag klaar.
Viel de animo van de mensen in de Wijk van de Toekomst mee of tegen?
„Het klinkt afgezaagd, maar corona is echt een stoorzender geweest. We hadden de gang er goed in, met bewonersbijeenkomsten in de wijk – en in één keer lag alles stil. We hebben ook een tijd bewust veel minder gedaan, want hoeveel kan je aan mensen vragen? Wanneer jij je kinderen thuis les moet geven, komt de gemeente even zeggen dat je je huis moet isoleren. En in het gemeentehuis hadden we ook wel andere dingen aan ons hoofd.
„Opvallend is dat bewoners veel tijd stoppen in het project, bijvoorbeeld via de bewonerswerkgroep of door deel te nemen aan bewonersavonden. Mensen hebben zich duidelijk in de materie verdiept.
„Wat mij ook opvalt, en ik klaag daar wel eens over, is dat we bij verduurzaming opeens gaan rekenen en rekenen. Of het nu een mooie tafel, een mobiele telefoon of een auto is, we hebben het er voor over. Maar bij duurzaamheid ligt dat anders. In dat geval moet je meer naar de voordelen op lange termijn kijken, en dat is lastig.
„Dan heb ik het natuurlijk niet over de minima. In Ermelo zijn we de bewoners beter in beeld gaan brengen: achtergronden, aantal kinderen, en ook besteedbaar inkomen. Het inkomensniveau bij sommige mensen is voor mij echt een zorgpunt geworden, ook in Ermelo West. Ik kan wel zeggen dat iedereen uiteindelijk 12.000 euro subsidie kan krijgen, maar daar moet een zelfde investering van de bewoners tegenover staan. Dat geld moet je wel hebben.”
Een huurder vertelde dat de zolder na isolatie eindelijk niet meer te heet of te koud was. Toch hoefde die verduurzaming voor haar niet, zei ze.
„Dit geeft wel aan hoe hoog mensen de lat voor de gemeente leggen. Zo’n begaanbare zolder scheelt nogal als je een gezinnetje hebt. Tsja, ik moet dan denken aan de huidige discussie over vaccinatie. Zodra het van de overheid komt, zie je standaard aversie. Dan is het de kunst om mensen te verleiden zonder druk te zetten. Zie in dat jij een voordeel krijgt dat lang niet alle Ermeloërs krijgen. Kijk eens hoe belangrijk comfort wordt als je ouder wordt. Dat hoeft toch geen betoog? Ik heb me in elk geval nooit schuldig gevoeld dat ik mijn nek heb uitgestoken om die subsidie binnen te halen.
„Nu met die hoge gasprijs heb je als bewoner van de Wijk van de Toekomst opeens een enorme voorsprong. Ik word er ook wel op aangesproken. Vanuit het niets riep iemand een keer tegen mij: wie bepaalt eigenlijk waar die grens van die wijk loopt? Dat is net het verschil of je wel of geen subsidie krijgt. Soms blijkt de overkant van de straat jaloers te zijn op de overburen en andersom. Bizar, sommige mensen voelen zich gedwongen, terwijl we het als een keus voorleggen.”
Per saldo is nog maar één koophuis in Ermelo West van het gas af gegaan. Dat is niet veel…
„Dat is niet veel, maar de snelheid, om uiteindelijk naar gasvrij te gaan, is ook heel afhankelijk van het rijksbeleid. Ik vond het dit jaar wel lastig dat de overheid geen hom of kuit gaf. Dat is voor een lokale bestuurder vervelend. Het gevoel van nut en noodzaak brokkelde bij de mensen in het dorp af, en dan helpt het als er een kabinet is dat richting kiest. Zet je de transitie stevig door? Ga je lagere inkomens beter ondersteunen? Laat zien dat het ook in Den Haag nog steeds menens is. Kijk naar de fiscale voordelen voor elektrisch rijden, dat heeft echt een impuls gehad. Natuurlijk wordt dat nu afgebouwd, maar dan heb je wel een start.”
Waarom blijkt die transitie in de praktijk zo lastig te zijn?
„We merken dat de stap naar gasvrij heel groot is – niet alleen vanwege de kosten, maar ook omdat men beducht is voor nieuwe technieken. Daarom zijn we van koers veranderd. Voor een tussenoplossing is juist heel veel draagvlak. Met een hybride warmtepomp [die alleen op erg koude dagen gebruik maakt van gas] wen je alvast aan minder vermogen en dan beschik je al wel over een goed geïsoleerde woning.
„Als veel mensen die stap maken, realiseer je een enorme gasreductie en het past in het proces naar gasloos. Dat speelt zeker in Ermelo, waar we niet snel een collectieve aanpak kunnen hanteren, met bijvoorbeeld een warmtenet.
„Als we als overheid meebewegen, wordt de groep die meedoet veel groter. Na een recente bewonersbijeenkomst waren mensen echt opgelucht dat de gemeente ruimte zoekt voor een tussenoplossing. Ook dit is wel iets waar je duiding van de landelijke overheid zou verwachten. Krijgt zo’n hybride oplossing ook groen licht? Ziet Den Haag in dat die koerscorrectie ons veel gaat brengen, of houdt men toch vast aan zoveel huizen gasvrij in 2030? Ik pleit voor het eerste.”
Zijn er veel SGP-wethouders met duurzaamheid in de portefeuille?
„Daar hou ik me niet mee bezig, maar in de regio kan ik zo al een collega in Elburg noemen. Haha, nee, een appgroepje voor SGP-wethouders van duurzaamheid is hier niet.”
Landelijk loopt uw partij niet echt voorop als het om klimaatbeleid gaat. Zit u dat niet in de weg?
„We hebben bij de SGP een bepaalde nuchterheid en ik denk dat dat belangrijk is. Of ik er per se voor ben om wijken van het gas af te halen? Dat scheid ik. Als wethouder voer ik coalitiebeleid uit, dat is de koers van de gemeente. Tegelijk moet ik zeggen dat ik me een beetje geschaamd zou hebben als ik verduurzaming als bestuurder aan me voorbij had laten gaan. Je moet mensen ook alert maken, en in deze regio loopt Ermelo echt voorop: met bovengemiddeld veel zonnepanelen op het dak, met een net gerealiseerd zonnepark en met plannen voor een windpark.
„Duurzaamheid wilde ik graag in mijn portefeuille. Ook om de discussie aan te gaan of we door moeten gaan in ons streven Ermelo in 2030 energieneutraal te maken. Daar komt nogal wat bij kijken. Dan moet je bijvoorbeeld al het langskomend verkeer op de A28 compenseren. Binnenkort spreken we daarover in de gemeenteraad: willen we echt de consequenties dragen?
„Ik krijg ook wel reacties van mensen die zeggen dat het altijd maar over duurzaamheid gaat. In veel gevallen is het inmiddels integraal onderdeel van beleid. Je kan bijvoorbeeld niet meer niet-duurzaam bouwen. Dan krijg je geen vergunning. Het is een deel geworden van ons leven. Daar kan ook een SGP’er zijn ogen niet voor sluiten. Maar wel met beide benen op de grond.”