Sayantani Dasgupta: ‘De beste hulp die we kunnen geven, is: eerst luisteren, daarna pas spreken’

‘De behandeling van een patiënt begint met luisteren, écht luisteren – zoals je hart gevuld moet zijn met bloed om te kunnen pompen, zoals je eerst moeten inademen om weer te kunnen uitademen. De Amerikaans-Indiase arts Sayantani Dasgupta heeft hiervoor een specialisatie ontwikkeld: narrative medicine. In de geneeskunde moeten ziektes niet centraal staan, alles draait om de verhalen van patiënten.

„Artsen hebben in hun studie niet geleerd te luisteren. Bij de opleiding zijn mensen gereduceerd tot een been, de buik, het brein. Bij mijn coschappen moest ik per orgaansysteem steeds dezelfde vragen stellen. Als mantra’s dreunde ik ze op. Op het spiekbriefje in mijn doktersjas ontbrak die ene vraag: ‘Hoe gaat het met u?’

„Ik had gehoopt dat er bij mijn huisartsenopleiding meer aandacht zou zijn voor de relatie tussen arts en patiënt. Maar hier leerde ik dat een goed gesprek verloopt volgens model ‘Maas Globaal 2.0’, met drie secties en zeventien subonderdelen, waarin je scores van één tot zes moest aangeven. En dat in een gesprek van tien minuten! Praten is dan een toneelstukje met een vast script, in plaats van een echt gesprek.

„Dasgupta is wars van zulke modellen. Luisteren is geen kwestie van one size fits all, waarbij je hooguit iemand nog even aankijkt, een hand op de schouder legt – en hup, volgende patiënt. Als je aan patiënten vraagt wanneer zij zich écht gehoord hebben gevoeld door een arts, dan zul je veel verschillende antwoorden krijgen.

„Dat aangeleerde trucjes je alleen maar tegenwerken, merkte ik al snel in mijn werk als straatarts. Ik zie mensen uit alle werelddelen. Bij de meesten speelt van alles tegelijk: lichamelijke klachten, psychiatrische ziektes en vaak ook drugsgebruik. Ze zijn extreem wantrouwend tegenover hulpverleners, want ze zijn al eindeloos van kastjes naar muren gestuurd. Of erger: hulp is hun ontzegd, om allerlei bureaucratische redenen. Ze prikken onmiddellijk door kille standaardvragen heen.

‘Ik moest dus een andere manier vinden om met mijn mensen te praten. De visie van Dasgupta opende mij de ogen. Zij pleit voor bescheidenheid van artsen. In échte gesprekken geven patiënten vaak zelf al antwoorden op hun eigen vragen. Artsen kunnen heel veel problemen níét oplossen.

„Helaas is bescheidenheid verre van realiteit in de zorg. Wij zijn doeners, heldhaftige strijders. We plakken pleisters, we geven pillen, we snijden en hechten. De tijd nemen voor een patiënt? Daar is geen tijd voor!

„De afgelopen jaren heb ik de zorg enorm zien ontmenselijken. Als huisarts loop ik de gaten dicht voor patiënten die eigenlijk hulp nodig hebben van de ggz, jeugdzorg, ziekenhuis of verpleeghuis. Overal zijn de wachtlijsten lang, dus kloppen patiënten maar weer aan bij mij. De huisarts is immers hun eerste aanspreekpunt. In tegenstelling tot alle andere zorgverleners mag een huisarts niemand weigeren.

„De zorg begint steeds meer op intensieve menshouderij te lijken. Aandacht is ingeruild voor efficiëntie. De budgetten kloppen, de targets zijn gehaald, dus wat is het probleem? Operatie geslaagd, patiënt overleden.”