Waarom Shell nu weggaat uit Nederland (en vier andere vragen)

Shell wil met een nieuwe structuur sneller en flexibeler worden. Bijvoorbeeld als het andere bedrijven wil kopen of als het olie- en gasconcern de aandeelhouder extra wil belonen. Gevolg is onder meer dat een tiental topmensen van Den Haag naar Londen vertrekt en dat Shell op papier een volledig Brits bedrijf wordt. Daarmee komt een einde aan de complexe structuur met twee soorten aandelen.

De aankondiging maandagochtend leek zo gezien misschien weinig revolutionair, maar de reactie van het kabinet liet nauwelijks een half uur op zich wachten. Verantwoordelijk minister Stef Blok (Economische Zaken, VVD) verklaarde „onaangenaam verrast” te zijn en „de verplaatsing van het hoofdkantoor naar het Verenigd Koninkrijk” te betreuren. De bewindsman, die zondag was geïnformeerd, liet weten „met de top van Shell” in gesprek te zijn.

Vijf vragen over de al dan niet papieren verhuizing van Shell.

1. Gaat vestigingsplaats Den Haag iets merken van de organisatorische verandering?

In het begin zeker niet, want volgens Shell verhuizen alleen bestuursvoorzitter Ben van Beurden en financieel bestuurder Jessica Uhl met nog eens tien managers naar Londen.

Verder wordt Shell fiscaal gezien een volledig Brits bedrijf, maar van een uittocht is geen sprake. „Shell blijft in Nederland een grote speler”, zegt Marjan van Loon, verantwoordelijk voor Shell Nederland. Activiteiten als de olie- en gaswinning, de technologiedivisie en ook het knooppunt van hernieuwbare energie houden hun vestiging in Den Haag of Amsterdam. Ook de notering aan de Amsterdamse beurs verdwijnt niet, verzekert het concern. Het nieuwe aandeel Shell zal ook daar verhandeld worden.

Vraag is natuurlijk wel of dit het begin is van meer. Zullen niet meer mensen geleidelijk aan richting Londen vertrekken? Blok is er in elk geval niet gerust op, want de minister kondigde aan met Shell in gesprek te gaan over de feitelijke gevolgen van de operatie „voor banen, cruciale investeringsbeslissingen en duurzaamheid. Die zijn enorm belangrijk”.

2. Vanwaar de politieke irritatie?

Daarvoor zijn twee redenen. De eerste is symboolwaarde. Weer een hoofdkantoor weg. De verhuizing van het beslissingscentrum van Shell naar Londen heeft een hogere symboolwaarde dan dat van het (toen nog) Brits-Nederlandse zeep- en voedingsconcern Unilever in 2018. Koninklijke Olie – zeg maar: het Nederlandse smaldeel in het Shell-concern – heeft vanaf de start van het bedrijf aan het eind van de negentiende eeuw in toenmalig Nederlands-Indië nauwe banden gehad met generaties politici, met de ingenieursopleiding in Delft, met de Nederlandse zakenwereld en de Amsterdamse beurs. Aan het Beursplein was Koninklijke Olie decennia het grootste bedrijf. Zeker zolang heeft het vermoeden bestaan dat het Nederlandse koninklijk huis schatrijk is dankzij een groot pakket aandelen. Dat bleek niet zo te zijn, toen er in 1992 openheid kwam over de eigenaren van grote aandelenbelangen in beursgenoteerde bedrijven.

Royal Dutch Shell, zoals het bedrijf nu nog officieel heet, laat met de naamswijziging in Shell het predikaat Koninklijk vallen alsmede zijn Nederlandse afkomst. Daarmee volgt het concern het voorbeeld van de Brits-Nederlandse uitgever Reed Elsevier die vier jaar geleden naar Londen overstak en zichzelf nu RELX noemt.

De tweede reden voor de politieke irritatie is het affront. Overvallen worden door de Shell-topman die zegt: ‘Ik vertrek’ is nooit leuk. In 2018 nam Unilever een vergelijkbare beslissing en sloot het hoofdkantoor in Rotterdam ten faveure van Londen. Maar daar ging een langdurig politiek steekspel aan vooraf rond de afschaffing van de dividendbelasting. Den Haag was gewaarschuwd.

Lees ook: Activist wil Shell splijten. Hoe groot is de kans van slagen?

3. Wat is de aanleiding van deze operatie?

Shell heeft sinds 2005, toen Koninklijke Olie en Shell definitief met elkaar versmolten, een complexe structuur met twee soorten aandelen. Daardoor is het bedrijf naar eigen zeggen veel minder slagvaardig dan zijn concurrenten. Zo maakte Shell in september de verkoop bekend van het Perm-bekken, een van de grootste olievelden in de Verenigde Staten. De opbrengst ruim 9 miljard dollar (8 miljard euro) wil Shell voor een groot deel besteden aan het terugkopen van aandelen, maar – zo legt Shell aan de aandeelhouders uit – vanwege de complexe structuur duurt dat veel langer dan het bedrijf wil.

De complexe structuur van 2005 is altijd tijdelijk bedoeld geweest. In die tijd werd al nagedacht over een snel einde van de dividendbelasting. Shell was de afgelopen zestien jaar een Brits bedrijf met zijn hoofdkantoor in Nederland, in afwachting van het einde van de dividendbelasting hier. Maar drie jaar geleden gaf premier Mark Rutte (VVD) zijn pogingen op om de dividendbelasting af te schaffen.

Vorig jaar zomer zei Van Beurden al na te denken over het loslaten van de zogeheten duale structuur. „Het is geen acuut probleem op dit moment, maar het is wel een beperkende factor voor ons”, zei hij tegen het FD.

Een concrete aanleiding waarom Shell maandag met de operatie kwam, lijkt er niet te zijn. Volgens een woordvoerder van het concern „is Shell al jaren op zoek naar een goede oplossing. We denken dat dit het juiste moment is om de aandelenstructuur te vereenvoudigen”.

4. Is deze stap een reactie op het beleggingsfonds Third Point, dat het concern wil splitsen in een vervuilend en een groen bedrijf?

Dat geeft de activistische belegger misschien wat veel eer, maar Shell neemt klagende beleggers wel de wind uit de zeilen. Olie- en gasmaatschappijen moeten beleggers meer dan ooit te vriend houden, nu de sector en de samenleving in een overgangsfase komen. Uit fossiele energie, op weg naar duurzame oplossingen. Sommige grote beleggers, zoals pensioengigant ABP, stoppen al met fossiele beleggingen. Shell smoort nu zelf de aandeelhoudersonvrede over de twee soorten aandelen. Dan zullen de beleggers Shell steunen, en niet Third Point, is het idee.

De overgangsfase waarin Shell en de energiewereld verkeren geeft de sector een nieuwe dynamiek. Dat komt tot uiting in voorstellen van splitsing van het bedrijf. Daar denkt Shell nu niet over, zegt Shell, maar het wordt in de nieuwe structuur wel simpeler. De dynamiek in de sector zou ook de vorm kunnen aannemen van een fusiegolf tussen grote oliebedrijven die met een krachtenbundeling kosten willen besparen. Dus je kunt de aankondiging van maandag ook lezen als een teken dat Shell zich daarop voorbereidt. En er is een derde dynamiek: zorgt topman Van Beurden ervoor dat zijn toekomstig opvolger (m/v) een frisse start maakt zonder alle politieke en praktische heisa van deze versimpelingen?

5. Is de verhuizing van Shell een vlucht voor de rechtszaak van Milieudefensie in Den Haag?

Dit voorjaar won Milieudefensie een rechtszaak tegen Shell, waarbij de rechter bepaalde dat het concern zijn uitstoot van broeikasgassen veel sneller moet terugbrengen dan het zelf van plan was. Shell is inmiddels in hoger beroep gegaan en benadrukt zich niet te willen onttrekken aan de verplichting om het vonnis uit te voeren. Het lijkt ook moeilijk voor te stellen dat een wereldwijd actief bedrijf zich via een verhuizing zou kunnen onttrekken aan het oordeel van de Haagse rechtbank.

Een tijdlijn van de banden tussen Shell en de Nederlandse politiek