Krijgt Libië weer een Gaddafi als leider?

Krijgt Libië ruim tien jaar nadat kolonel Moammar Gaddafi uit een rioolbuis werd gevist en als een hond werd afgemaakt weer een Gaddafi als leider, ditmaal democratisch verkozen? Die vraag is aan de orde nu Saif Gaddafi, de favoriete zoon van de voormalige leider, zich zondag formeel kandidaat stelde voor de presidentsverkiezingen die voor 24 december zijn gepland.

Volgens sommige opiniepeilingen is Saif, die zich voor de gelegenheid in traditionele Libische kleding had uitgedost en een grijs baardje had gekregen, kansrijk. Mocht hij gekozen worden, dan zit hij met een handicap: hij wordt gezocht door het Internationaal Strafhof op verdenking van oorlogsmisdaden die hij zou hebben begaan in de slotfase van het lange en wrede regime van zijn vader.

Lees ook dit artikel over Libië: VN: ernstige mensenrechtenschendingen en mogelijk oorlogsmisdaden in Libië

Of die verkiezingen doorgaan is nog altijd onzeker. Weliswaar beloofden afgelopen vrijdag de deelnemers aan een conferentie in Parijs onder voorzitterschap van president Emmanuel Macron er alles aan te zullen doen om de verkiezingen mogelijk te maken, maar er zijn nog veel horden te nemen. Dat veel Libiërs na tien jaar van wetteloosheid, burgeroorlog en economische neergang snakken naar orde en rust doet daaraan niets af.

Om te beginnen liggen de Libische partijen nog met elkaar overhoop over een kieswet. Een groepje parlementsleden uit het oosten van het land kondigde zonder veel democratische plichtplegingen in september een nieuwe wet af waarin de bevoegdheden voor de aanstaande president ruim zijn geformuleerd. Maar partijen in het westen van Libië zien hierin vooral een poging om de sterke man in het oosten, generaal Khalifa Haftar, aan het bewind te helpen. Haftar, die op zijn beurt door een Amerikaanse rechtbank wordt verdacht van martelpraktijken, zei deze dinsdag zich ook kandidaat te stellen. „Verkiezingen zijn de enige uitweg uit de hevige crisis waarin ons land is terechtgekomen", verklaarde hij.

De partijen in het westen eisen een andere kieswet. Die onenigheid was ook een punt van zorg in Parijs. De Italiaanse premier Mario Draghi spoorde de Libiërs aan haast te maken, „want het is dringend als je op 24 december verkiezingen gaat houden.”

Buitenlandse strijders

Een ander dringend probleem is de aanwezigheid van zo’n 20.000 buitenlandse strijders, die de laatste jaren – al dan niet als huurling – aan verschillende kanten hebben meegevochten. Haftar kreeg steun van de Russische Wagner Groep, die onder anderen Syrische huurlingen omvatte. Turkije stuurde eenheden die eveneens deels uit Syriërs bestonden maar steunde juist milities uit de westelijke stad Misrata. Dankzij die Turkse interventie kon de aanval die Haftar in 2019 op de hoofdstad Tripoli inzette worden gekeerd.

In Parijs liet Haftar als gebaar van goede wil bekend maken dat op Frans verzoek 300 van zijn buitenlandse huurlingen Libië zouden verlaten. „Dit is slechts een begin”, reageerde Macron, wiens land Haftar aanvankelijk ook steunde. „Turkije en Rusland moeten zonder dralen hun huurlingen terugtrekken.” Noch Turkije, noch Rusland, beiden in Parijs slechts present met ondergeschikte functionarissen, maakt echter aanstalten uit Libië te vertrekken.

Mocht Saif Gaddafi gekozen worden, dan zit hij met een handicap: hij wordt gezocht door het Internationaal Strafhof op verdenking van oorlogsmisdaden

Ondanks alle onzekerheid over de verkiezingen, die in januari door parlementsverkiezingen zouden moeten worden gevolgd, is de inschrijftermijn voor kandidaten al wel geopend. Behalve Haftar en Saif Gaddafi, die voor 2011 al gold als kroonprins van zijn vader, zijn er nog andere kanshebbers. Met name de premier van het huidige interim-kabinet, Abdul Hamid Dbeibah. Weliswaar had deze bij zijn aantreden begin dit jaar verklaard dat hij geen gooi zou doen naar het presidentschap, maar in zijn positie als premier had hij ook toegang tot de centrale bank van Libië en kon zodoende strooien met financiële gunsten. Dat heeft hem de nodige fans opgeleverd. Ook hij lijkt nu alsnog mee te willen dingen.

Onduidelijk is ook hoe gegarandeerd kan worden dat de stemmen eerlijk worden geteld. De Duitse Libië-analist Wolfram Lacher citeert hardnekkige geruchten over kiezersregisters vol valse identificatienummers. Helaas ontbreekt het bovendien aan instituties met voldoende gezag om te voorkomen dat machtige milities die aan niemand verantwoording schuldig zijn kiezers intimideren en resultaten manipuleren.