Zelfdodingmiddel bij het Kruidvat? Voorlopig niet

Vanaf een van de achterste rijen in de helwitte Polar-zaal in de Utrechtse Jaarbeurs klinkt protest. „Ik zie dat er een foto genomen wordt en dat wil ik niet”, zegt een vrouw met een zwarte diadeem in haar grijze haar. Juist in deze tijd is privacy belangrijk voor de leden van Coöperatie Laatste Wil, benadrukt presentator Lex Bohlmeijer, bekend van radio en tv. „Het zou natuurlijk kunnen dat er mensen van het openbaar ministerie in de zaal zitten”, zegt hij met een scheve glimlach. „Willen zij zich bekendmaken?” Op de eerste rij staat een man met een witte baard op: „Ik wil het weten. Nu. Zijn hier vertegenwoordigers van de overheid aanwezig?” Niemand.

Dit weekend hield Coöperatie Laatste Wil (CLW), vooral bekend vanwege het pleidooi voor de verkrijgbaarheid van een zelfdodingsmiddel, haar jaarlijkse ledenvergadering. Een belangrijk moment, omdat verschillende leden en voorzitter Jos van Wijk de afgelopen maanden verdachte zijn geworden in een onderzoek van het Openbaar Ministerie. De zaak spitst zich toe op hulp bij zelfdoding, dat strafbaar is, en handel in het zelfdodingsmiddel, dat de CLW middel X noemt.

„Welkom in de levendige wereld van het zelfverkozen levenseinde”, zegt Van Wijk, een grote grijze man in een mosgroen colbert, tegen zijn achterban. Luid applaus. Rondom het vierkante podium zitten zo’n driehonderd leden. Thuis kijken nog eens achthonderd mensen live mee. De organisatie, opgericht in 2013, heeft 27.500 leden met een gemiddelde leeftijd van zeventig jaar. Er is getwijfeld of het evenement wel door moest gaan, vanwege de coronamaatregelen. „Maar we vinden dat u zelf kunt beslissen of u erbij wilt zijn.”

Heksenjacht

Op 27 oktober stond CLW-lid Alex S. voor de rechter voor het verhandelen van middel X, onder meer via Marktplaats. Volgens het OM verkocht hij het aan zeker 33 mensen die daarna overleden. S. zat sinds zijn arrestatie in juli vast, maar mag zijn proces nu in vrijheid afwachten. Van een ander lid is bekend dat zij vorige maand tien dagen vast heeft gezeten op verdenking van hulp bij zelfdoding. Sommige deals werden gesloten „in de informele sfeer”, na ‘huiskamerbijeenkomsten’ die de CLW houdt, waarin met een klein groepje leden wordt gesproken over het levenseinde. „Het is voorstelbaar dat het verkopen gebeurt, maar we willen binnen de wet opereren.” CLW schortte die bijeenkomsten daarom op. Over de gearresteerde leden zegt Van Wijk: „Ze zijn bezig met vredelievendheid.” Zelf zat hij twee dagen en een nacht vast en wordt verdacht van betrokkenheid bij een criminele organisatie. Bij bestuurslid Petra de Jong werd een huiszoeking gedaan, maar zij is geen verdachte meer.

Van Wijk stoort zich eraan dat zijn organisatie door het OM wordt genoemd in verband met de aanhoudingen. „Als iemand een auto-ongeluk veroorzaakt wordt er ook niet bij gezegd dat iemand lid is van de ANWB.” Hij noemt de werkwijze „een heksenjacht”.

In een interview geleid door journalist Clairy Polak wordt besproken of een zelfdodingsmiddel helemaal vrij verkrijgbaar zou moeten zijn. „Dat het gewoon bij de Kruidvat ligt”, houdt Polak haar gasten voor. „Liever bij Albert Heijn”, lacht arts Bert Keizer, „daar doe ik boodschappen”. Hij is lid van CLW en verbonden aan Expertisecentrum Euthanasie, dat voorheen de Levenseindekliniek heette.

Zover zal het niet komen, denkt Keizer, in ieder geval niet zolang hulp bij zelfdoding strafbaar is. „Ik zie hier vooral grijze hoofden. Of kaal, zoals ik. Als wij wachten tot de wet er is, liggen we al diep onder de madeliefjes.”

Sommige mensen in de zaal dragen rode of groene stickers op hun borst: de roden willen meer informatie over het laatstewilmiddel, de groenen hebben die informatie. In de pauze gaan veel gesprekken over waar en hoe je ‘het’ kunt krijgen. Er wordt vooral gepraat over het middel dat CLW promoot, en dat vrij verkrijgbaar is bij sommige groothandels omdat het gebruikt wordt in ziekenhuizen om schadelijke organismen te doden, maar ook andere middelen en manieren worden vrijuit besproken.

Gruwelijk

Leden zijn hier naar eigen zeggen niet omdat ze direct dood willen, maar omdat ze in hun directe omgeving zagen hoe gruwelijk het staartje van het leven kan zijn en dat zelf niet willen. De schoonmoeder die een afschrikwekkende doodsstrijd leverde tijdens haar palliatieve sedatie, de buurtbewoner die in een rolstoel belandde en niets meer kon, de demente vriendin die nooit op een gesloten afdeling wilde eindigen, maar er nu toch zit.

Ook buiten deze zaal is een groot draagvlak voor een laatstewilmiddel, blijkt uit een representatief onderzoek dat de CLW liet uitvoeren door Motivaction. Bijna driekwart van de ondervraagden vindt dat er een middel beschikbaar moet zijn waarmee het leven beëindigd kan worden, en 47 procent van de ondervraagden vindt dat hulp bij zelfdoding niet strafbaar zou moeten zijn. Het Steunfonds Laatste Wil ontving het afgelopen jaar een miljoen euro aan donaties.

In het publiek wil iemand weten of er draagvlak is voor een tour langs huizen van bewaring om solidariteit te tonen met mensen die vast zitten. „Er zullen er natuurlijk meer in het gevang komen”, zegt hij. Applaus.

Lees ook: Hoe humaan is middel X?