In Noord-Irak dromen Koerden van vlucht naar Minsk

Iraaks Koerdistan lijkt leeg te lopen. Pas afgestudeerden, peshmerga’s (Koerdische strijders), taxichauffeurs, leraren, alleenstaande moeders – de droom van een onafhankelijk Koerdistan lijkt bij velen plaats te hebben gemaakt voor wensdenken over een ticket Minsk.

Als iemand dit kan weten is het Barzan (47), eigenaar van een reisbureautje aan een drukke straat in de Iraakse grensplaats Zakho. Hij steekt een sigaret op en wijst naar de modelvliegtuigjes aan de wand van zijn met kroonluchters en goudkleurige banken ingerichte kantoor. Op zijn bureau een bordje „Niet roken”.

„We bieden reizen aan met iedere maatschappij die je ziet. KLM, Air France, Turkish Airlines. Zelfs Royal Air Maroc.” Barzan rolt de mouwen van zijn spierwitte overhemd op tot zijn ellebogen en zijgt neer achter zijn bureau. „Geen Belavia”, grapt hij over de Wit-Russische luchtvaartmaatschappij. Barzans reisbureau verkoopt geen reizen naar Minsk.

Maar wel naar Istanbul. Honderden Koerden reisden de afgelopen maanden via zijn reisbureau af naar Turkije, om daar een visum aan te vragen bij de ambassade van Wit-Rusland.

Hier lijkt nu een einde aan te komen. Polen en andere EU-lidstaten beschuldigen de Wit-Russische president Loekasjenko er al maanden van reizen naar de EU te faciliteren voor migranten uit het Midden-Oosten, uit wraak voor westerse sancties. Na veel diplomatieke druk van EU-lidstaten worden burgers uit Irak, Syrië en Jemen daarom sinds afgelopen weekend niet meer toegelaten aan boord van vluchten van Belavia en andere maatschappijen van Turkije naar Wit-Rusland. Bovendien kondigde de Iraakse minister van Buitenlandse Zaken vrijdag aan dat directe vluchten tussen Irak en Wit-Rusland opgeschort zullen worden. Ook het Syrische Cham Wings staakte vluchten naar Minsk.

Maar Barzan blijft mogelijkheden zien. „Nu Belavia geen Iraakse paspoorthouders meer toelaat, gaan alternatieve routes open. Via Turkije of niet, mensen vertrekken toch wel. In plaats van door Istanbul naar Minsk te gaan, zullen Koerden nu afreizen via Dubai of Beiroet.”

Niemandsland

Het merendeel van de migranten die vast zitten in het niemandsland tussen Wit-Rusland en Polen is van Iraaks-Koerdische afkomst. Volgens de Kurdisch Refugee Associaton reisden al vierduizend Iraakse Koerden door Wit-Rusland naar de EU. Bijna de helft hiervan bezat een toeristenvisum dat ze samen met een vliegticket en hotelovernachtingen hadden aangeschaft bij een reisbureau.

Lees ook: All-inclusive van Beiroet naar Minsk: deze route nemen Syrische vluchtelingen nu naar Europa

Iraaks-Koerdische toeristen konden al jaren dit soort all-inclusive reizen kopen bij reisbureaus. Maar de afgelopen maanden was er van een retourticket geen sprake meer.

Ook Werya (23) – zijn achternaam is net als die van de andere personen in dit verhaal bij de redactie bekend – kocht zo’n enkeltje naar Minsk. Over vijf dagen zou de verse doctorandus natuurkunde vanaf Erbil naar Minsk vertrekken, met een tussenstop in Istanbul. Zijn tas staat klaar in de hoek van de woonkamer.

„Wacht, ik laat het zien.” Met een sprong staat hij op van zijn bureaustoel, knielt naast zijn rugtas neer, en opent de rits. Een dik fleecevest, warme sokken en een hoop dadels en noten. Een tent wil hij kopen na aankomst in Minsk. Zeker een kwart van zijn vriendengroep ging hem voor. Via hen hoorde hij ook over de verschrikkingen die zich afspelen bij de grens. Dagenlang zaten ze zonder eten, drinken of medische hulp vast tussen Wit-Rusland en Polen. „Maar inmiddels zijn ze veilig aangekomen in Duitsland. Daarom heb ik hoop.”

In plaats van via Istanbul zullen Koerden via Dubai of Beiroet afreizen

Barzan eigenaar reisbureau in Zakho

Werya grinnikt en neemt een slok thee. „Volgens mij zegt dat genoeg over hoe graag ik hier weg wil. Er is geen perspectief voor de nieuwe generatie Koerden in Noord-Irak. Er is hier geen werk, zeker niet voor hogeropgeleiden. En al heb je een baan, dan verdien je niet of nauwelijks genoeg.”

Het kleine beetje hoop dat Werya had in Koerdistan sijpelde weg toen Masrour Barzani premier werd. Vorig jaar liet hij tijdens een demonstratie honderden journalisten, leraren en activisten arresteren op beschuldiging van terrorisme en spionage. Werya was bevriend met veel van de opgepakte demonstranten. Sommigen zitten nog altijd vast. Nu verdwijnt de lach van Werya’s gezicht. Hij zegt: „Als ik wil protesteren tegen corruptie, word ik opgepakt. Vrijheid van meningsuiting is slechts schijn in Iraaks Koerdistan.”

Mensensmokkelaars

Het besluit van Turkije om Iraakse paspoorthouders te weren in Istanbul, is een tegenslag voor Werya, maar geen ramp. „Ik heb betaald, dus het reisbureau boekt mijn vlucht om. Beiroet, Dubai of wie weet Damascus: er zijn genoeg andere opties.”

Ook Ageed (37) was van plan via Istanbul naar Wit-Rusland af te reizen. De vader van drie kinderen heeft vorige week zijn huis te koop gezet om de mensensmokkelaars te kunnen betalen. Alleen: de verkoop levert bij lange na niet genoeg op om ook de reis te betalen voor zijn vrouw, moeder en kinderen. En of de rest van de familie nog een dak boven zich heeft als Ageed vertrekt, is ook nog niet duidelijk. Ageeds moeder, die in een hoek van de kamer naar haar zoon luistert, barst opeens in huilen uit. Ze veegt de tranen van haar gezicht met een punt van haar donkerblauwe hoofddoek en schraapt haar keel. „Het is nu of nooit. Want straks zit is de poort weer potdicht.”

Ook Ageed heeft al zijn vertrouwen in de regering verloren. „Deze overheid is een catastrofe. Ze laten hun burgers sterven.” Ageed wijst naar zijn been. Hij raakte mindervalide in de jaren negentig, toen hij als tiener met zijn moeder moest vluchten voor de troepen van Saddam Hussein. Door de ernstige onderkoeling die hij destijds opliep, verloor hij het gevoel in zijn linkerbeen en arm. De 65 euro per maand die hij van de overheid krijgt, is lang niet genoeg om er zijn familie mee te onderhouden. Laat staan om de medische kosten van zijn moeder ermee te dekken.

„Heb je gehoord van de 14-jarige Koerdische jongen die doodvroor tussen Wit-Rusland en Polen? De geschiedenis herhaalt zich”, zegt Ageed. Toch wil hij doorzetten. Ageed lag er niet wakker van toen hoorde dat de deur naar Minsk via Turkije op slot ging. „Dan ga ik wel via een andere overstapplek. Als de ene deur sluit, gaat een ander open.”

Lees ook deze reportage over migranten die het lukte in Duitsland te komen