De boel kan spectaculair escaleren bij de Pools-Wit-Russische grens

De honorair consul van Wit-Rusland in Beiroet runt tegenwoordig een reisbureau. Een reisbureau dat package deals verkoopt naar Minsk, nog wel. Voor 7.000 dollar (6.000 euro) heb je een vlucht, hotel en toeristenvisum. Vervoer vanaf het vliegveld is inbegrepen. Helemaal legaal, zei een jonge Syriër woensdag tegen Le Monde. Met een grote groep landgenoten die de oorlog in Syrië zijn ontvlucht – en in Libanon totaal gemarginaliseerd zijn – stond hij op het vliegveld van Beiroet in de rij om in te checken bij Belavia. Niemand had koffers bij zich, alleen het hoognodige in een rugzakje. Ze droegen gewatteerde jacks, terwijl het in Beiroet meer dan twintig graden was. Gevraagd of de onrustbarende beelden van duizenden andere ‘toeristen’ in Wit-Rusland – Syriërs, Koerden, Irakezen, klem in de vrieskou aan de Poolse grens – hem niet afschrikten, antwoordde de Syriër, die zijn reissom bij elkaar had geleend: „Maar wat moet ik dan? Hier blijven? Wat is mijn toekomst hier?”

Zo ziet de nieuwe wereldorde eruit. En het zal Europa niet makkelijk vallen om hier adequaat op te reageren.

Want in die nieuwe orde proberen diverse rivaliserende staten en groepen elkaar op de knieën te krijgen door internationale netwerken als wapens in te zetten. Alles wordt gebruikt: gaspijpleidingen, banken, ontwikkelingshulp, handel, migranten. De truc is om je tegenstanders afhankelijker van jou te maken dan jij van hen bent.

Afgelopen decennia kon degene met de wijdst vertakte netwerken floreren. De Europese Unie, bij voorbeeld. Het idee achter Europese integratie is dat landen minder snel oorlog voeren als ze onderling verknoopt raken en afhankelijker van elkaar worden – ‘make trade not war’.

Wat er nu gebeurt, is dat die netwerken die de EU tijdens de globalisering ook extern gecultiveerd heeft een bron van kwetsbaarheid worden. Voor onderlinge afhankelijkheid is openheid met de rest van de wereld nodig. Die openheid, eens onze troef, is nu onze achilleshiel: Russische hackers persen Europese ziekenhuizen en universiteiten af, IS misbruikt Europese asielprocedures, Chinese staatsbedrijven hebben ongestoord strategische infrastructuur in Europa kunnen kopen, zoals havens en spoorwegen.

Voor de EU is het moeilijk om hierop te reageren. Hier staan 27 lidstaten aan het roer, met uiteenlopende belangen en prioriteiten. Daardoor duurt het altijd even voor er een gezamenlijk besluit ligt.

Dat is per definitie een halfbakken compromis. Daarbij is het, zoals de Amerikaanse wetenschappers Henry Farrell en Abraham Newman in 2019 schreven in hun essay Weaponized Interdependence (over de ‘nieuwe’ vervlochtenheid van de economie en politiek) juist in deze turbulente tijden cruciaal om vooruit te denken, je open netwerken na te lopen, zwakke plekken te identificeren en die te beveiligen. Ook daar is Europa niet goed in. De 27 doen meestal pas dingen Europees als een crisis er al is en landen haar niet zelf op kunnen lossen. Polen, dat Europese hulp afslaat, is niet uniek. Griekenland deed hetzelfde in 2015.

Wat de situatie aan de Pools-Wit-Russische grens gevaarlijk maakt, is dat Rusland er de hand in heeft. Vanuit Damascus verzorgt Cham Wings Airlines, van een neef van president Assad, wekelijks twintig vluchten naar Minsk. Cham Wings transporteert ook Russische huurlingen tussen Rusland en Libië. Uit twintig landen worden nu migranten naar Minsk gehaald. Zelfs uit Venezuela, een strategische Russische vazal in de Caraïben. Russische gevechtsvliegtuigen vliegen patrouilles in het Wit-Russische luchtruim. Tot groot plezier van president Loekasjenko: „Laat ze maar piepen, laat ze maar schreeuwen [aan de andere kant van de grens]. Ja, dit zijn bommenwerpers die atoombommen aan boord kunnen hebben.”

Europa moet ferm zijn, maar alles doen om een diplomatieke oplossing te vinden. De boel kan spectaculair escaleren als hier een gewapend conflict uitbreekt.