Socrates: ‘Menen dat je iets weet, is de grootste belemmering voor het verkrijgen van wijsheid’

‘Meningen zijn vloeibaar voor mij. Dat was al zo in mijn pubertijd. Als ik discussies aanhoorde, dacht ik vaak: iedereen zegt iets zinvols, vanuit z’n eigen perspectief. Daardoor weet ik zelf niet wat ik vind.

„Nog steeds vind ik stellige meningen vooral interessant omdat ze zoveel vragen bij me oproepen. Dat verklaart waarom ik meteen in vuur en vlam stond toen ik in 2010 aan de Vrije Universiteit in Amsterdam een college volgde over het socratisch gesprek.

„Van Socrates kun je leren: niemand heeft de wijsheid in pacht, wijsheid ontstaat tússen mensen. Steeds moet je bereid zijn vragen te stellen, aan jezelf en aan elkaar. Je moet ‘weten dat je niets weet’. Dat is de kern van wat Socrates ons voorhoudt.

„Als je een socratisch gesprek voert, ben je een instrument van de wijsheid – niet meer dan dat. Je stelt vragen en je luistert zorgvuldig: je eigen denken, je oordeel en je empathie stel je uit. Jouw analyses en adviezen doen er niet toe. Als je die inbrengt in een gesprek geef je algauw je eigen invulling aan gevoelens en gedachten van iemand anders.

„Dit lijkt erg rationeel. Maar dat is het niet, júíst niet. Iemand kan tegen je zeggen: ‘Ik had een vreselijke dag.’ Als je dan roept: ‘O, wat vreselijk voor je’, begeef je je op het emotionele terrein van iemand anders. Je bedoelt dat vast goed, maar zo laat je de ander geen ruimte. Door naar feiten te vragen, toon je je zeker zo betrokken. Dat geeft diepgang aan je gesprek: ‘Wat gebeurde er precies?, wat deed je toen?, vertel!’

Het socratisch gesprek is als een diamant waaraan je samen slijpt. Je laat je verrassen door wat iemand zegt die je al denkt te kennen, je verwondert elkaar, je raakt verguld door prachtige, nieuwe gedachten die ontstaan.

‘Ik werkte 25 jaar in het bedrijfsleven, ik had ook een eigen bedrijf. Na verloop van tijd kreeg ik het gevoel: ik mis diepgang, dingen gaan zich herhalen. Op m’n veertigste ben ik toen begonnen aan een studie filosofie. Een jaar of tien geleden was ik klaar met zowel met mijn bachelor als master.

„Twee à drie dagen in de week werk ik nu met groepen die ik train in socratische gesprekstechnieken. Deelnemers komen uit alle sectoren van de samenleving: bedrijven, onderwijs, kunsten, zorg, ambtenarij, noem maar op. De meesten komen om te leren hun oordeel uit te stellen, een beter gesprek te voeren. Steeds weer zijn ze verbaasd hoezeer ze opgesloten zitten in hun eigen meningen. Heel snel doen ze allerlei aannames. Ze hebben echt moeite onbevangen te luisteren.

„Niemand kan volledig afstand doen van z’n eigen opvattingen, uiteraard. Wel kun je leren vragen te stellen, feitelijk te onderbouwen wat je zegt, om tot beter doordachte uitspraken te komen. Een andere weg tot ware wijsheid is er niet.”