Rutte maakt draai op investeren in fossiele energie

Na vier dagen vol kritiek tekent het demissionair kabinet tóch. Vorige week nog weigerde Rutte III op de klimaattop in Glasgow een verklaring te ondertekenen waarin ruim twintig landen de intentie uitspreken dat ze vanaf eind volgend jaar een einde maken aan publieke steun voor fossiele energieprojecten in het buitenland. Landen als het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Zweden, Canada, Italië en Denemarken tekenden wel.

Premier Mark Rutte had begin van de week in Glasgow andere landen nog tot „actie, actie, actie” opgeroepen. Drie dagen later liet het kabinet het zelf afweten. Dat zorgde voor kritiek vanuit actiegroepen en linkse fracties in de Tweede Kamer. Ook het afgelopen weekend, toen duizenden mensen in Amsterdam demonstreerden voor extra maatregelen.

Formatietafel

Het leidde ook tot complicaties aan de formatietafel. De partijen van Rutte III (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) onderhandelen over een nieuw kabinet. Met name bij D66, die van de vier de meest vergaande klimaatagenda heeft, viel de stap van het kabinet verkeerd. Door het verdrag alsnog te tekenen, voorkomt Rutte dat dit een thema wordt dat het breekbare proces kan schaden.

Bij de VVD valt nu te horen dat die partij nooit tegen het akkoord is geweest. Demissionair staatssecretaris Dilan Yesilgöz (Klimaat) zei op Radio1 dat „de inhoud van het akkoord precies is wat wij ook al wilden”, ook al raadde ze vorige week nog een motie af om het akkoord te tekenen. Volgens CDA-Kamerlid Henri Bontenbal vroegen hij en VVD-Kamerlid Silvio Erkens vanaf donderdag aan het kabinet of de verklaring niet toch kon worden ondertekend. „Tekenen is een belangrijk signaal. Wij wilden ook oog hebben voor wat dit voor bedrijven betekent.”

Lees ook dit interview met Dilan Yesilgöz: ‘We zijn er niet, we kunnen niet gaan chillen’

‘Grote broek aangetrokken’

Rutte zei maandag dat hij met zijn „actie, actie, actie”-toespraak „wel een grote broek had aangetrokken”. Hij „snapt” de kritiek dat zijn grote woorden in tegenspraak waren met het besluit niet te tekenen. Al vond hij eerder dat „zo’n groot besluit” niet door een demissionair kabinet kon worden genomen. Juist dat argument kwam hem op kritiek te staan. Immers, het demissionaire kabinet trekt in de Rijksbegroting voor volgend jaar bijna zeven miljard euro extra uit voor klimaatbeleid. Juist omdat het thema te belangrijk is om niets te doen, zei Rutte destijds.

Het terugdraaien van het eerdere besluit was niet eenvoudig, zei Tom de Bruijn (D66) maandag in Glasgow. „Het is een besluit met echte consequenties”, volgens de demissionair minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Vanaf afgelopen vrijdag werd er overlegd in het kabinet, volgens De Bruijn. „Wat het natuurlijk iets makkelijker maakt, is dat de formerende partijen dezelfde zijn als de uittredende regering.”

Voor Nederlandse bedrijven als Shell, Boskalis, Van Oord en Heerema, die in het buitenland investeren, staat er veel op het spel. De Nederlandse overheid geeft jaarlijks voor miljarden euro’s aan garanties af op exportkredietverzekeringen van het bedrijf Atradius. Die verzekeringen zijn weer voor projecten in het buitenland, waarbij Nederlandse bedrijven betrokken zijn. Denk aan baggerwerkzaamheden voor de fossiele energiesector. Vaak zijn zulke projecten lastig bij particuliere verzekeraars te verzekeren.

Geen garanties meer

Op een aanzienlijk deel van die verzekeringen kan de staat door de Glasgow-verklaring straks geen garanties meer afgeven, schrijft staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66, Financiën) maandag aan de Tweede Kamer. Eind 2020 stond de staat garant voor 4,9 miljard euro aan verzekeringen op fossiele projecten. Ongeveer twee derde daarvan zou door het tekenen van de verklaring niet meer kunnen, schrijft Vijlbrief. Het gaat om projecten rond het ontginnen van olie- en gasvelden.

Betekent dit dat er geen enkel fossiel project meer met overheidsgaranties wordt verzekerd? Nee, er zijn uitzonderingen. Al is nog niet duidelijk hoe die precies worden ingevuld. Zo zouden fossiele projecten waarbij CO₂-uitstoot wordt afgevangen, nog steeds gesteund kunnen worden.

Lang niet alle Europese landen tekenden de verklaring in Glasgow vorige week. Duitsland en Frankrijk deden dat bijvoorbeeld niet. Belangrijk voor het kabinet was dat bij de ondertekenaars landen zaten die ook veel garanties afgeven op exportkredietverzekeringen, zoals het Verenigd Koninkrijk, Canada, Italië en de VS. Dat zou de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven deels beschermen. Wel wil het kabinet met bedrijven in gesprek om „te kijken naar wat nodig is om de omslag te maken”, schrijft Vijlbrief. Maandag wilde Rutte niet ingaan op de vraag of bedrijven gecompenseerd worden.