Niet iedereen in het Rotterdamse ‘Botu’ omarmt stadsverwarming. ‘Het wordt gewoon onbetaalbaar’

De quiz is toch wel het hoogtepunt van de eerste Energieavond, begin november in wijkcentrum Pier 80 in Rotterdam-West. „Wat is groene stroom?”, vraagt quizmaster Mohamed Hacene van het Rotterdams Milieucentrum aan de zaal met zo’n veertig bewoners uit de multiculturele wijk Bospolder-Tussendijken. Is dat:

A) Stroom opgewekt uit steenkool?

B) Een rivier die stroomt in een groene omgeving?

C) Stroom opgewekt uit hernieuwbare energiebronnen zoals windenergie?

D) Hetzelfde als grijze stroom?

Als kinderen steken bewoners hun vingers hoog in de lucht om het antwoord te mogen geven. „Cééé, het is cééé!” Er wordt gelachen en gejoeld en bijna iedereen krijgt een prijsje: een ledlamp, radiatorfolie of een brievenbusborstel in een gerecycled tasje, gemaakt van een oud T-shirt.

„Wel gewassen, natuurlijk”, zegt ‘taal-milieucoach’ Houria Tourich van Stichting Pauw, die de avond organiseert. „Sterk genoeg voor een zak aardappelen van vijf kilo.”

Warmte van afvalverbranding

De Energieavonden zijn een activiteit om Bospolder-Tussendijken (‘Botu’) energiebewuster te maken. Tot 2026 worden hier de eerste 1.700 woningen, bedrijven en gemeentepanden op stadsverwarming aangesloten: ‘restwarmte’ van afvalverbrander AVR. Bospolder-Tussendijken is een van de zes proefwijken in Rotterdam die als eerste van aardgas worden afgesloten.

NRC heeft het proces in de wijk twee jaar gevolgd, en een tussentijdse conclusie is: de buizen voor duurzame warmte gaan nu weliswaar de grond in, maar veel bewoners moeten er nog voor warm gemaakt worden. Dat kost tijd en moeite in een arme stadswijk met taalbarrières, zeker als de gasprijzen en energierekeningen oplopen.

Iedere woensdag is er daarom de theateravond ‘Energie Performance Botu’. Slogan: „Van uitputting naar nieuwe energie in Bospolder-Tussendijken”. Begin oktober was op de markt in de wijk een ‘Energieplein’ met antwoorden op vragen als: „Hoe ziet leven zonder aardgas eruit?” In het Huis van de Toekomst in de wijk kun je zien hoe een huishouden op ‘menskracht’ kan werken.

De mantra van gemeente, energieleverancier Eneco en woningcorporatie Havensteder is een „haalbaar en betaalbaar” warmtenet. Huurders hoeven zelf niet te betalen voor de aanleg en mogen straks niet meer voor energie betalen dan met hun huidige gasaansluiting.

De energietransitie moet Bospolder-Tussendijken helpen in 2028 een ‘veerkrachtige’ wijk te worden. Een wijk met het liefst lagere energiekosten, nieuwe banen en scholingsplekken, opgeknapte woningen en groene straten.

Maar een „haalbaar en betaalbaar” warmtenet is alleen mogelijk als voldoende bewoners instemmen en meedoen. Wettelijk moet bij Havensteder 70 procent van de huurders akkoord gaan met aansluiting op het warmtenet. Particuliere huiseigenaren hebben de vrije keus, maar als ze meedoen, moeten ze zelf 1.500 euro betalen, vergelijkbaar met een nieuwe cv-ketel. Voor hen wordt 90 procent van de aansluiting gesubsidieerd.

De werkzaamheden lopen op schema, zegt Eneco. De eerste van vijf Havenstederflats (met 72 woningen) wordt op korte termijn aangesloten op het warmtenet. In de hoogbouw van deze vijf flats ging 78 procent akkoord, in de laagbouw zelfs 88 procent. Vanaf december wordt het draagvlak gepeild in de Korfmakersbuurt. Daar zitten voor het eerst ook twee grote verenigingen van particuliere eigenaren tussen.

Lees het artikel: Rotterdam-West kan ook zónder warmtenet van het gas af, volgens een alternatief plan

Pittig gesprek

Léon Richard van de Huurdersraad West, die de belangen van huurders van Havensteder behartigt, lijkt nog niet zo overtuigd. Half november brengt de huurdersraad aan Havensteder advies uit over het warmteaanbod dat de woningcorporatie de huurders gaat doen.

„Het wordt gewoon onbetaalbaar voor die mensen”, zegt Richard eind oktober tijdens een pittig gesprek met gemeente, Eneco en Havensteder. De Delfshaven Energie Coöperatie, een bewonersnetwerk, heeft kruidnootjes meegenomen en is gespreksleider.

Richard heeft bezwaar tegen de „monopolistische structuur” van het warmtenet, zegt hij. Huurders kunnen straks niet meer shoppen onder warmteleveranciers. En het tarief van stadsverwarming is vooralsnog gekoppeld aan de gasprijzen. Dus als de gasprijzen stijgen, wordt de warmte van het warmtenet ook duurder voor bewoners.

Ja, maar de Autoriteit Consument & Markt stelt maximumtarieven vast, legt Jan-Jaap Bakker van Eneco uit. Eneco zat daar de afgelopen jaren 5 tot 10 procent onder, volgens het bedrijf. Bakker: „Wij willen ook van die koppeling met de gasprijzen af, en niet ineens hoge tarieven aan onze klanten communiceren. Als rekeningen onbetaalbaar worden, is dat een risico voor iedereen.”

Hoeveel CO₂ -uitstoot scheelt het warmtenet nu wérkelijk, vraagt Richard. Bij afvalverbranding komt ook CO₂ vrij, nog los van de energie die de aanleg van het warmtenetwerk zelf kost. „Om appels met appels te vergelijken: die CO₂-uitstoot van de verbranding moet je toerekenen aan de afvalketen, niet aan het warmtenet”, vindt Thale Haddering van Eneco.

„Ik wil heel graag weten: welke vergelijking moeten we in hemelsnaam maken?”, zegt Anne-Marie Verheijen van de gemeente. „Als je alle alternatieven zou doorrekenen, tot aan waterstof door de huidige gasleidingen in 2040, dan wordt het heel ingewikkeld.” Volgens Eneco bespaart het warmtenet straks 68 procent CO₂-uitstoot, in vergelijking met een woning op gasverwarming.

En wat betekent het einde van het gemeentelijke Warmtebedrijf voor Bospolder-Tussendijken? Het stadsbestuur heeft vorige maand na vijftien jaar besloten te stoppen met het verliesgevende bedrijf, dat ook warmte van AVR afnam. Er komt nog wel een warmteleiding van Rotterdam naar Den Haag, maar geen aftakking naar Leiden.

„Voor deze wijk heeft het geen gevolgen”, zegt Verheijen van de gemeente. „Hier komt de warmte van AVR straks via Eneco, niet via het Warmtebedrijf.”

„Weet je wat ik best jammer vind?”, zegt bewoonster Melva Rosaria ineens. „Dan bedenken we iets slims: warmte halen uit afval. In plaats van dat we mensen dan een lagere energierekening geven, om iets goeds te doen voor de wereld, zit die markt er weer tussen. Maar dat is hoe de markt en mensen werken. Het is een beetje treurig.”

Die opmerking raakt Bakker, zegt hij. „Waarom kunnen we samen geen systeem maken waarbij we allemaal een positief gevoel hebben?”, filosofeert hij hardop. „Dat trek ik mezelf aan. Het is ook een zaak voor Eneco, denk ik.”

Ook na het gesprek met kruidnootjes is Richard van de Huurdersraad niet om. „Dit is alsof ze je een vervuilende auto aanbieden. De prijs is niet bekend, maar teken maar bij het kruisje.” Hij ziet meer in bijvoorbeeld een hybride warmtepomp in combinatie met een cv-ketel en zonnepanelen.

„Persoonlijk wil ik helemaal niet meedoen aan zo’n warmtenet”, zegt Richard. „De AVR verbrandt ook afval uit Groot-Brittannië en Italië, uit Napels.” Ergo: wie weet is de internationale ‘afvalmaffia’ wel geïnfiltreerd in de keten.

Die zorg is onnodig, volgens de AVR. Het bedrijf mailt: „Verwerken van buitenlands afval moet voldoen aan strenge Europese en internationale wet- en regelgeving” – zowel wat betreft controles op de samenstelling van het afval als de aard van de klant.

Lees een interview met wethouder Arjan van Gils: ‘Er is met een grote boog om het Warmtebedrijf heengelopen’

Huis-tuin-en-keukentips

Bij de eerste Energieavond in wijkcentrum Pier 80 krijgen mensen wél energie. Daar valt het woord ‘transitie’ nauwelijks en gaat het over duurzame huis-tuin-en-keukentips: tochtstrips, stekkerdozen met een uit-knop, isoleren met glaswol, koken op inductie.

Ook dát is belangrijk, zegt Robbert de Vrieze van de Delfshaven Energie Coöperatie. „Met simpele ingrepen kunnen huishoudens 140 euro per jaar op hun energierekening besparen. Als heel Bospolder-Tussendijken dat doet, bespaart deze wijk één miljoen euro.”

Vooruit, nog één vraag van quizmaster Mohamed Hacene. Dubbelglas houdt kou beter tegen dan enkel glas. Wat is een ander voordeel? Is dat:

A) Je ziet er beter door.

B) De ruiten worden minder snel vuil.

C) Dubbelglas is mode.

D) De ruiten houden het straatlawaai tegen.

„Dééé. Het is Dééé”, roepen de bewoners in het wijkcentrum.

Bewoner Tony Haniffa (69), de gangmaker in het publiek, is nu al energiezuinig, zegt hij. „Ik douche altijd kort en ik zing niet. Tot nu toe heb ik de verwarming nog niet aangehad.” Voor drie personen – zijn vrouw en dochter – betaalt hij 110 euro per maand aan energie. „En ik krijg ieder jaar geld terug, hoor.”

Op de markt heeft hij iets gehoord over de nieuwe stadsverwarming in Bospolder-Tussendijken. Maar voor hem maakt dat dus allemaal niet uit, want hij ís toch al zuinig. „Mijn huis is super”, zegt Haniffa. „We komen graag kijken en tips geven om meer te besparen”, zegt milieucoach Houria Tourich. „Is goed”, lacht Haniffa terug. „Tientje entree.”

Eén ding begrijpt hij niet goed, zegt hij tegen Verheijen van de gemeente die vertelt over het warmtenet. „U zegt toch: de stadsverwarming komt als mensen wíllen overstappen. Hoezo? Er zijn ook heel veel mensen die zich niet willen laten vaccineren.”