Het demasqué van Pels Rijcken, wie volgt?

Van pientere accountants verwacht je niet dat ze zich laten foppen door frauderende klanten. Toch gebeurt het. Zie de fraude die vorig jaar de ondergang veroorzaakte van het Duitse betaalplatform Wirecard. In Nederland leidde boekhoudbedrog in 2015 tot het faillissement van het beursgenoteerde installatiebedrijf Imtech.

Van gerenommeerde banken verwacht je niet dat ze hun betalingsverkeer laten misbruiken door witwassers. Toch gebeurt het. Zie de peperdure schikkingen met justitie van ING en ABN Amro.

Van banken en professionele vermogensbeheerders verwacht je niet dat ze zich in de luren laten leggen door een belegger die het altijd beter doet dan de markt. Toch gebeurde het. De Amerikaanse fraudeur heette Bernard Madoff.

Van landsadvocaat Pels Rijcken, de vertrouwensfirma van de rijksoverheid, verwacht je niet dat een van zijn boegbeelden jarenlang fraude pleegt. Toch bleek hij over een periode van twintig jaar zeker 11 miljoen euro te hebben gestolen van klanten. De grootste fraude in het Nederlandse notariaat ooit.

Lees ook: Top-notaris Frank Oranje: een man met twee gezichten

Wat is het toch met advocaten, accountants en geldbeheerders? Zij beroepen zich op hun professionaliteit, maar ze bevuilen hun eigen nest. Ze voeren hun deskundigheid, ervaring en reputatie aan om hogere tarieven te vragen dan anderen. Dat is hun kip met gouden eieren. Je zou zeggen: juist omdat de partners van advocaten- en accountantskantoren de eigenaar zijn en er met hun kapitaal inzitten, zou je opperste waakzaamheid verwachten. Je verwacht tiptop interne controles. Maar nee, men staat erbij en kijkt ernaar terwijl een van hen in de fout gaat. Einde kip met gouden eieren. Begin van schadeclaims en reputatieverlies.

Wat gaat er mis? Is men te druk voor adequate interne controle? Zijn het ongepaste omgangsvormen die tegenspraak dwarsbomen? Of komt hebzucht vóór de val?

Het pijnlijke is: het is alom bekend dat professionele dienstverleners als accountants en advocaten kwetsbaar zijn voor interne schending van integriteit. Zoals oud-collega Hendrik Jan van Oostrum in 2002 in zijn proefschrift getiteld Toevallige Weetbaarheden al noteerde: ervaren partners in advocatenkantoren worden na verloop van tijd ‘Koning in hun eigen dossiers’. „Op hun beroepsuitoefening is binnen het kantoor geen of nauwelijks zicht.” Toen hij dat schreef, was de fraude bij Pels Rijcken al jaren gaande.

De rode draad in nogal wat fraudezaken is de sterstatus van de klant (Wirecard, Madoff) of van de leider van het bedrijf, zoals bij Pels Rijcken. Imponerende, sterke leiders zijn verleidelijke figuren (m/v). Ze geven de firma roem, aanzien, nieuwe klanten en mooie inkomsten. Geen gezeik, iedereen rijk. De top van de Britse elitebank Barings was maar wat blij met de inkomsten uit Singapore van een handelaar die Nick Leeson heette. Zijn inkomsten voedden de bonussen. Hij bleek een fraudeur en brak de bank in 1995.

Zijn er remedies tegen fraudes à la Pels Rijcken?

Na affaires als deze klinkt meestal de roep om meer toezicht. Meer toezicht is het duizenddingendoekje dat alles schoonmaakt. Maar toezicht is altijd achteraf. Het is effectiever vóóraf in te grijpen. Twee remedies.

De eerste is een interne ommekeer. De leiding van de firma moet niet kijken naar partners wier inkomsten áchterblijven en hen achter de broek zitten. Kijk daarentegen naar de partners die opvallend hoge inkomstengroei boeken. Hoe kan dat? Nemen ze de gedragsregels van het kantoor en van de beroepsgroep wel in acht?

Tweede remedie: bewust klein blijven. Dan werkt interne beroepsmatige en sociale controle het best.

Menno Tamminga schrijft op deze plaats elke dinsdag over ondernemingsbeleid en economie.